Oικονομική διακυβέρνηση-ψηλαφώντας το "χαμένο" Σύνταγμα - ΙΙΙ. Η "συνταγματική" φάση (2012)

Οσοι τάχθηκαν υπέρ της αναθεωρήσεως των Συνθηκών (ιδίως Γερμανία και Γαλλία) προσέκρουσαν, όπως ήταν αναμενόμενο, στην αντίρρηση ορισμένων κρατών που παραδοσιακά δεν επιθυμούν την εκχώρηση περισσοτέρων αρμοδιοτήτων στην ΕΕ (ιδίως η Μεγάλη Βρετανία). Μολονότι ο αριθμός αυτών των κρατών εμφανίζεται πολύ περιορισμένος, η αντίρρησή τους ήταν αρκετή για να μη μπορεί να γίνει τυπική αναθεώρηση των συνθηκών, που απαιτεί επικύρωση από όλα τα κράτη μέλη ή, έστω, ομόφωνη απόφαση, προκειμένου για το Πρωτόκολο 12 περί σταθερότητας και ανάπτυξης {tip Επεξήγηση :: Βλ. άρθρο 126, παρ. 14 ΣΛΕΕ.}{/tip} (το οποίο προβλέπει, ως γνωστό, το όριο του 3% του ΑΕΠ για το ετήσιο έλλειμμα και το όριο του 60% του ΑΕΠ για το δημόσιο χρέος). Η μοναδική διέξοδος για μια επιπλέον "κατοχύρωση" της οικονομικής διακυβέρνησης στο "πρωτογενές" δίκαιο ήταν μια "Συνθήκη εντός της Συνθήκης", με άλλους λόγους μια "ενισχυμένη συνεργασία" σε "συνταγματικό" επίπεδο {tip Επεξήγηση :: Βλ. Triantafyllou, Les procedures d' adoption et de revision du traite constitutionnel in: Genese et destinee de la Constitution europeenne, σ. 223 επ.}{/tip}. Υπενθυμίζεται ότι το δημόσιο διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύει σε ορισμένα από τα συμβαλλόμενα μέρη μιας συνθήκης να συνάψουν μεταξύ τους άλλη συνθήκη, εφόσον αυτή δεν θίγει τα δικαιώματα των μερών της αρχικής που δεν συμμετέχουν στην νεώτερη συνθήκη (άρθρο 41 της Συνθήκης της Βιέννης για το δίκαιο των συνθηκών). Αυτή η οδός ακολουθήθηκε εν προκειμένω, έτσι ώστε να καταρτιστεί μια Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην ΟΝΕ {tip Επεξήγηση :: Βλ. δήλωση των κρατών της Ευρωζώνης της 30^ης Ιανουαρίου 2012 (στον διαδικτυακό τόπο του Συμβουλίου).}{/tip}, η οποία εν πολλοίς επικαλύπτει την οικονομική διακυβέρνηση που είχε αποφασισθεί από τον νομοθέτη, προσθέτοντάς της όμως δύο ακόμη στοιχεία.Το πρώτο είναι ο "χρυσός κανόνας" του ετήσιου διαρθρωτικού ελλείμματος του 0,50% του ΑΕΠ {tip Επεξήγηση :: Κατά το γερμανικό Schuldenbremse , βλ. C. Soulay, La regle d' or des finances publiques en France et en Allemagne: convergence au-dela des differences? RFFP 2010, σ. 3061 επ.}{/tip} –ως μεσοπρόθεσμου στόχου- (λαμβανομένου υπόψη του οικονομικού κύκλου, όχι όμως εφ' άπαξ ή εκτάκτων δεδομένων) με δυνατότητα αποκλίσεων σε περίπτωση εξαιρετικών περιστάσεων που εκφεύγουν του ελέγχου των κρατών μελών {tip Επεξήγηση :: Άρθρο 3 της Συνθήκης αυτής.}{/tip}. Ο κανόνας αυτός (που θα υφίσταται παράλληλα με το όριο του 3% του πρωτοκόλλου 12) πρέπει να κατοχυρωθεί από τα κράτη μέλη σε συνταγματικό επίπεδο ή σε ανάλογο κείμενο (πχ. οργανικό ή εφ' άπαξ εκδιδόμενο νόμο), ώστε να μη μπορεί να τροποποιηθεί με απλή πλειοψηφία από τον εθνικό νομοθέτη, και να συνοδεύεται από κάποιον διορθωτικό μηχανισμό που θα τίθεται αυτομάτως σε λειτουργία σε περίπτωση αποκλίσεων. Το ίδιο σχέδιο συνθήκης προβλέπει ότι τα κράτη μέλη που έχουν χρέος άνω του 60% του ΑΕΠ τους πρέπει να στοχεύουν στη μείωσή του κατά το 1/20 (τιμή αναφοράς) κατ' έτος {tip Επεξήγηση :: Άρθρο 4 της Συνθήκης αυτής.}{/tip}. Η τήρηση της υποχρεώσεως θεσπίσεως του χρυσού κανόνα (με διορθωτικό μηχανισμό) στα εθνικά συντάγματα θα μπορεί να ελέγχεται από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης ύστερα από προσφυγή κάποιου κράτους μέλους {tip Επεξήγηση :: Ύστερα από σχετική έκθεση της Επιτροπής, που δεν είναι όμως κι απαραίτητη (άρθρο 8 της Συνθήκης αυτής).}{/tip}. Εξάλλου, το ίδιο κείμενο κατοχυρώνει την "αντίστροφη πλειοψηφία", που θέσπισε ήδη ο νομοθέτης, για όλες τις προτάσεις και συστάσεις της Επιτροπής (δηλ. και για τη διαπίστωση του υπερβολικού ελλείμματος) {tip Επεξήγηση :: Άρθρο 7 της Συνθήκης αυτής.}{/tip} κάτι που ενδυναμώνει περαιτέρω τον ρόλο της Επιτροπής στη διαδικασία. Μόνο τα κράτη που επικυρώνουν τη Συνθήκη αυτή θα έχουν πρόσβαση στον μόνιμο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (υπό ίδρυση).

Ενόψει του προϋπάρχοντος Πρωτοκόλλου 12 που επισυνάπτεται στη ΣΛΕΕ και της νομοθεσίας που ήδη θεσπίστηκε για την οικονομική διακυβέρνηση εκφράστηκαν δικαιολογημένες απορίες ως προς την προστιθέμενη αξία της νέας αυτής Συνθήκης. Αναμφισβήτητα προσδίδει πρόσθετο κύρος στην οικονομική διακυβέρνηση, πρόσθετο έρεισμα στα οικεία νομοθετήματα, στα οποία και επανειλημμένα παραπέμπει. Η εγγραφή του χρυσού κανόνα σε υπέρτερο εθνικό δίκαιο θα καταστήσει εναργέστερη την ανάγκη τηρήσεως δημοσιονομικής πειθαρχίας από τη νομοθετική και εκτελεστική εξουσίας και, εφόσον ο διορθωτικός μηχανισμός λειτουργεί σωστά, αυτή θα εξασφαλίζεται ήδη σε εθνικό επίπεδο. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι, ανεξαρτήτως του οικονομικά σκόπιμου των σχετικών περιοριστικών ορίων και στόχων {tip Επεξήγηση :: Δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος για να αντιπαρατεθεί η μονεταριστική με την κεϋνσιανή θεωρία.}{/tip}, η Συνθήκη αυτή αποτελεί ένα σημαντικό προηγούμενο για την πρόοδο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με παράκαμψη της ομοφωνίας όλων των κρατών μελών. Προβλέπεται ότι και η ίδια αυτή η Συνθήκη θα αρχίσει άλλωστε να ισχύει όχι όταν όλα τα υπογράφοντα κράτη την επικυρώσουν, αλλά ήδη μόλις δώδεκα από αυτά το πράξουν {tip Επεξήγηση :: Άρθρο 14 της Συνθήκης αυτής.}{/tip}. Οι αντιρρήσεις των ολίγων παρακάμπτονται και η ολοκλήρωση προχωρεί και εμβαθύνεται με όσους το επιθυμούν {tip Επεξήγηση :: Το ίδιο συμβαίνει και με την Συνθήκη που ιδρύει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, που θα τεθεί σε ισχύ αφής επικυρωθεί από τα κράτη που αντιπροσωπεύουν τον 90% του κεφαλαίου της (άρθρο 48).}{/tip}. Η ίδια αυτή Συνθήκη παρωθεί μάλιστα τα μέρη της να οργανώσουν ενισχυμένες συνεργασίες σε όλους τους τομείς που αυτό κρίνεται αναγκαίο, κάτι που σαφώς ευνοεί τον συντονισμό σε όλα τα θέματα που άπτονται της οικονομίας (φορολογία, κοινωνική ασφάλιση κλπ.) {tip Επεξήγηση :: Άρθρο 9 της Συνθήκης αυτής, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις θα αρκεστούν σε ανοιχτό (εθελοντικό) συντονισμό (άρθρο 11).}{/tip}. Ετσι η "οικονομική διακυβέρνηση" θα αποκτήσει σφαιρικότερο και θα ξεφύγει από τον εποπτικό- τιμωρητικό της χαρακτήρα. Η μειοψηφία δεν θα εμποδίζει την πλειοψηφία να προχωρήσει, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς μια "συνταγματική" λογική, που απομακρύνεται από εκείνη του διεθνούς δικαίου. Η αρχή της πλειοψηφίας, που δεν είχε ακολουθηθεί κατά την κατάρτιση της ελπιζόμενης "συνταγματικής συνθήκης" (που γι' αυτό δεν ήταν καν "συνταγματική"), κερδίζει έτσι έδαφος, με αφορμή τη διάσωση της Ευρωζώνης. Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, άλλωστε, η ομοσπονδιοποίηση αποφασίστηκε (κατά παράβαση των ιδρυτικών της Συνομοσπονδίας κειμένων {tip Επεξήγηση :: Αrticles of Confederation, βλ. Ackermann, Our unconventional founding, Univ. of Chicago LawReview, άνοιξη 1995 (τα εν λόγω άρθρα προέβλεπαν επίσης ομοφωνία για την αναθεώρησή τους, τροποποιήθηκαν όμως από τη Συνέλευση της Φιλαδέλφειας καθ' υπέρβαση εντολής, κάτι που έγινε ανεκτό από το διακρατικό Continental Congress –πρβλ. την ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 30^ης Ιανουαρίου 2012).}{/tip}) αρχικά από πλειοψηφία κρατών, στην οποία προστέθηκαν αργότερα και τα υπόλοιπα. Ετσι και η νέα Συνθήκη δεν επιδιώκει την παγίωση "δύο ταχυτήτων", αλλά προβλέπει (μετά πάροδο πενταετίας) να ενταχθεί και αυτή στο κεκτημένο της ΕΕ {tip Επεξήγηση :: Άρθρο 16 της Συνθήκης αυτής}{/tip} (κάτι που προϋποθέτει την ένταξη και των προς το παρόν διαφωνούντων κρατών) {tip Επεξήγηση :: Πρβλ. Some thoughts concerning the Draft Treaty on a Reinforced Economic Union, (Editorial), CMLR 2012, σ. 1 επ.}{/tip}.

Επίλογος Η εμφάνιση αυτή της συνταγματικής λογικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έτσι μια "φεντεραλιστική" προσέγγιση που θα ενισχύσει την οντότητα της Ένωσης κατά τα συνταγματικά πρότυπα. Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονείται ότι στη συνταγματική ιστορία, θεωρία και ορολογία ο όρος "Σύνταγμα" (Constitution) συνδυάζεται με τη δημοκρατική αρχή και τη λαϊκή κυριαρχία. Στο σημείο αυτό, τα κείμενα της οικονομικής διακυβέρνησης από γενέσεως χωλαίνουν, αφού στόχος τους είναι ακριβώς η τιθάσευση της τάσεως των κοινοβουλίων να ψηφίζουν δαπάνες υπεράνω των εσόδων. Μολονότι τα σχετικά νομοθετήματα θεσπίστηκαν με συναπόφαση, η εφαρμογή τους στην πράξη που θα καθορίζει την οικονομική πολιτική των κρατών μελών δεν προβλέπει ιδιαίτερο ρόλο για τα κοινοβούλια. Η πρόσκληση των εκπροσώπων της Επιτροπής και του Συμβουλίου στην αρμόδια επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που προβλέπουν ή η πρόσκληση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Συμβούλιο των αρχηγών των κρατών της Ευρωζώνης ή, για τα σημαντικότερα θέματα, όλων όσων κυρώσουν τη νέα συνθήκη ή και η συνδιάσκεψη μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εκπροσώπων των εθνικών κοινοβουλίων που αυτή η συνθήκη προβλέπει έχουν περισσότερο ενημερωτικό χαρακτήρα και ασφαλώς δεν σημαίνουν δημοκρατική "συναπόφαση". Ακόμη ένα χαμένο "Σύνταγμα" προς αναζήτηση… που θα έδινε άφηνε όμως εξαρχής μεγαλύτερο περιθώριο για δημοκρατικό διάλογο και για κάποιες εναλλακτικές προσεγγίσεις της οικονομίας (ΥΠΟΣΗΜ. Βλ. και την εξισορροπητική δήλωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 30.1.2012 για την καταπολέμηση της ανεργίας και τη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων).

Του Δημήτρη Ν. Τριανταφύλλου, καθηγητή Παν/μίου του Wurzburg, νομικού συμβούλου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκ των ιδρυτικών μελών της Ευρωπαϊκής Έκφρασης

Πηγή: Blog Ευρωπαϊκός Ερανιστής

Δημοσιεύτηκε: Πέμπτη, 8 Μαρτίου 2012