Ο Εμπεδοκλής υπήρξε ο τελευταίος προσωκρατικός φιλόσοφος που έζησε στον Ακράγαντα της Κάτω Ιταλίας περίπου το 470 π.χ. και αποτελεί ένα σημαντικό σταθμό της προσωκρατικής φιλοσοφίας.

Με το έργο του προσπάθησε να συγκεράσει τον Ιωνικό και Δωρικό στοχασμό και να δώσει απάντηση στο ερώτημα “περί της ουσίας”, δηλαδή προσπάθησε να συγκεράσει και να συνθέσει  την ιωνική φυσιοκρατική  σύλληψη του γίγνεσθαι του  Ηράκλειτου και την οντολογική συνθήκη του Παρμενίδη που ουσιαστικά ο Εμπεδοκλής τους “παντρεύει”.

Ο ίδιος ως Πυθαγόρειος διδάχθηκε την ορφικοπυθαγόρεια  διδασκαλία που έδωσε στη θεωρία του τόσο ανθρωπολογικό, όσο και υπαρξιακό χαρακτήρα, πράγμα που σημαίνει την επικέντρωση σε προβλήματα της ζωής.

Γνώρισε την αναγνώριση και τη δόξα στις μέρες του και θεωρούνταν φιλόσοφος, ιατρός, ποιητής, προφήτης, μυστικιστής,  ακόμη και μάγος.

Έγραψε πολλά έργα αλλά σώθηκαν μόνο σπάργανα αυτών. Το σημαντικότερο έργα του είναι το “Περί Φύσεως”.

Σ’ αυτό το έργο ασχολείται με  τον Κοσμικό Κύκλο ή την αιώνια εναλλαγή και τις φάσεις αυτού. Αναφέρεται στις έννοιες Φιλότης, Νείκος και Ριζώματα (γη, νερό, αέρας, φωτιά) από τα οποία αποτελούνται τα μείγματα της ύλης. Επίσης στο Σφαίρο και στη Δίνη.

Σύμφωνα με τη θεωρία του, σε μια φάση του κύκλου κυριαρχεί απόλυτα η  Φιλότητα και όλα τα ριζώματα είναι αναμεμειγμένα και αδιαχώριστα σε μια τέλια σφαιρική ενότητα, τον Σφαίρο στην οποία επικρατεί η ελκτική και ενωτική δύναμη της Φιλότητας, ενώ η αντίρροπη δύναμη του Νείκους έχει απωθηθεί στα έσχατα όρια αυτής της Σφαίρας.

Υπάρχει και η αντίθετη κατάσταση στην οποία επικρατεί απόλυτα το Νείκος στην οποία τα μείγματα της ύλης (ριζώματα) είναι πλήρως διαχωρισμένα και διασπασμένα στις στοιχειακές τους μορφές. Δηλαδή ο Σφαίρος  είναι διαμελισμένος στα “εξ ων συνετέθη” και η Φιλότητα έχει απωθηθεί στα έσχατα όρια του κύκλου ή στο μύχιο κέντρο του.

Ο συσχετισμός και οι φάσεις επικράτησης της μιας ή της άλλης δύναμης, η αλληλεπίδραση μεταξύ τους και με τα ριζώματα οδηγούν σε φυγόκεντρες (Νείκος) και σε κεντρομόλες (Φιλότης) κινήσεις των ριζωμάτων  και σε τυχαίες προσμίξεις και ενώσεις αυτών. Σε αυτές τις ενδιάμεσες φάσεις, στις οποίες εμφανίζονται διαφόρων μεγεθών και ταχυτήτων δίνες, δημιουργούνται και τα έμβια όντα και ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε. Για τον κύκλο είναι απαραίτητες και οι δυο δυνάμεις, για την δημιουργία είναι απαραίτητη η καταστροφή και το αντίθετο. Ο καθορισμένος ρυθμός της εναλλαγής αυτού του μακροσκοπικού σχήματος συνδέεται με την ίδια την Ανάγκη.

Η κοσμοθεωρία του Εμπεδοκλή θα μπορούσε να ερμηνευθεί και με  πολιτικούς-κοινωνικούς όρους και ο Κοσμικός Κύκλος του θα μπορούσε να εφαρμοστεί  στις διάφορες κοινωνικοπολιτικές εναλλαγές της ιστορίας.

Μια τολμηρή θεώρηση της εμπεδόκλειας φιλοσοφίας θα μπορούσε να έχει εφαρμογή στα τεκταινόμενα στην πολιτική ζωή της χώρας.

Αν θεωρήσουμε ως Σφαίρο την ευημερία της  χώρας όπου όλες οι παραγωγικές δυνάμεις βρίσκονται σε αρμονία υπό την ευεργετική ενωτική δύναμη της  Φιλότητας, από κοινωνικοπολιτική θέαση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Σφαίρος υποβάλλει την εικόνα του αδιαίρετου σώματος μιας πόλης, της συλλογικής ψυχής της, στην οποία επικρατεί η ομόνοια και η ενότητα όλων των πολιτών. Σε αυτή την πόλη και σε αυτή την κοινωνία επικρατεί η απόλυτη συνχώρηση των αδιαχώριστων ακόμη, αλλά εν σπέρματι κοινωνικών ατόμων. Έτσι η Φιλότητα αποτελεί την κάθε είδους φυσική ελκτική δύναμη, κάθε είδους δύναμη κοινωνικής συμφιλίωσης και ενότητας ή κάθε είδους δύναμη ομοιόστασης ενός κοινωνικού οργανισμού. Αντιθέτως το Νείκος ορίζεται ως κάθε δύναμη φυσικής άπωσης, κοινωνικής σύγκρουσης που οδηγεί στη φυσική, κοινωνική εντροπία. Το Νείκος αποτελεί την ανάγκη για κίνηση του κύκλου, για αλλαγή που οδηγεί στη διάσπαση και ετοιμάζει την επαναδημιουργία μέσω της Φιλότητος.

Τα παραπάνω έχουν μεγάλη ομοιότητα με τον πυρήνα της θεωρίας της δημιουργικής καταστροφής του Joseph Schumpeter.

Ο Schumpeter θεωρεί ότι η ανανέωση του καπιταλισμού πραγματοποιείται μέσω της δημιουργικής καταστροφής, δηλαδή της καινοτομίας που διαλύει το παλιό (Νείκος), που σκοτώνει το παρωχημένο και στη θέση του αναδεικνύει το νέο (Φιλότης). Αν προβληματισθούμε για την κινητήριο δύναμη αυτής της διαδικασίας μια απάντηση υπάρχει, εκείνη της ανάγκης.

Αυτό δεν απέχει από την πραγματικότητα. Μεγάλοι βιομηχανικοί κολοσσοί που δεν ενσωμάτωσαν νέες τεχνολογίες και δεν στήριξαν τον ανταγωνισμό παρήκμασαν και πέθαναν. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για την πολιτική, τους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματα.  Όταν έλειψε η ανάγκη, δηλαδή οι συνθήκες που τα δημιούργησαν, παρήκμασαν και διαλύθηκαν. Αν ρίξουμε μια ματιά στην πολιτική ζωή της χώρας των σαράντα τελευταίων ετών θα διαπιστώσουμε αυτό και αν πάμε ακόμη πιο πίσω το συμπέρασμα γίνεται ακόμη πιο ισχυρό.

Σε έναν πολιτικό “κοσμικό κύκλο” η αλληλεπίδραση Φιλότητας και Νείκους  με κινητήριο οδηγό την ανάγκη άλλοτε συμβαίνει σταδιακά και άλλοτε πολύ απότομα, αναλόγως των “πολιτικών-κοινωνικών ριζωμάτων” που συμμετέχουν στη διαδικασία. Εάν η διαδικασία είναι σταδιακή τότε οι συνέπειες είναι βιώσιμες, αν είναι απότομη έχει ολέθρια αποτελέσματα και για την αποκατάσταση της ισορροπίας απαιτούνται  πολλά χρόνια.

Βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν ακριβώς. Όλοι βιώνουμε την σκληρή καθημερινότητα, αποτέλεσμα της πολιτικής που άσκησαν και συνεχίζουν να ασκούν οι κυβερνητικοί συνεταίροι. Παρά τα σοβαρά προβλήματα της χώρας και παρά τις πιέσεις για ουσιαστικές αλλαγές στις κρατικές δομές, στη νομοθεσία, στα έσοδα του κράτους εκείνοι παραμένουν αμετακίνητοι στην προστασία των κομματικών στρατών, στο υδροκέφαλο κράτος και στην αχαλίνωτη φορολόγηση σε οτιδήποτε ακίνητο ή κινητό. Αντί να κατευθύνουν τις προσπάθειες προς την κατεύθυνση του σχεδιασμού παραγωγής πλούτου μέσω αλλαγών που θα φέρουν επενδύσεις, αντί να απλοποιήσουν τη φορολογική νομοθεσία, αντί να μηχανογραφήσουν όλες τις υπηρεσίες, αντί να εφαρμόσουν την αξιολόγηση  προσώπων και δομών, αρκούνται σε τακτικές αποπροσανατολισμού, παραπλάνησης των πολιτών και προσωρινού εντυπωσιασμού. Από τη μια η κυβέρνηση  κράζει ότι βγαίνει από το Μνημόνιο υπό την πίεση της αντιπολίτευσης αλλά έρχονται οι αγορές και την επαναφέρουν στη θέση της. Από την άλλη, μια ανεύθυνη αντιπολίτευση αναλώνεται σε υποσχέσεις, σε παροχολογίες, σε εντυπωσιασμούς με μόνο γνώμονα την αύξηση των ποσοστών στις δημοσκοπήσεις και χωρίς να σκέφτεται το θεσμικό ρόλο που έχει.

Μπρός γκρεμός και πίσω ρέμα. Από τη μια η στασιμότητα και η έλλειψη σχεδιασμού και από την άλλη ο τυχοδιωκτισμός και ο λαικισμός, που θα είναι η ταφόπλακά τους στην περίπτωση που αναλάβουν την εξουσία. Αυτά τα κόμματα και πρόσωπα  είναι δέσμια των συμφερόντων με τα οποία όλα αυτά τα χρόνια είχαν συναλλαγές, και έχουν απαξιωθεί στη συνείδηση των πολιτών.

Αυτή η απαξίωση των πολιτικών προσώπων και η εξαθλίωση των πολιτών θα είναι η κινητήριος δύναμη. Αργά ή γρήγορα η ανάγκη θα οδηγήσει στην καταστροφή των υπαρχόντων σχηματισμών και θα αναδείξει νέες δυνάμεις που θα συμμαχήσουν, θα αποτελέσουν τα ριζώματα και θα θέσουν εαυτόν στη δίνη της δημιουργίας με κινητήριο δύναμη την ανάγκη της κοινωνίας.

Αυτό δε θα συμβεί έξω από εμάς και αφηρημένα. Νέοι  πολιτικοί σχηματισμοί στελεχωμένοι με νέους και αδιάφθορους ανθρώπους θα θέσουν τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού με δημιουργικές προτάσεις όπως απλή αναλογική, αναθεωρητική Βουλή, Συνταγματικό Δικαστήριο, Διαχωρισμό των εξουσιών. Εν ολίγοις επαναφορά των θεσμών και προστασία αυτών. Αυτά θα αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς το κράτος και θα θέσουν τα θεμέλια για την ευημερία της χώρας, τον Σφαίρο του Εμπεδοκλή.

Ματθαίος Παπακυρίτσης

Υπεύθυνος Περιφερειακών Οργανώσεων

Γραμματέας Πολιτικού Συμβουλίου της Δημιουργίας