Μερικές σκέψεις με βάση πρόσφατες δημόσιες συζητήσεις περί εθνικών μύθων, τις διάφορες θεωρίες για συνομωσίες κατά της Ελλάδας και τον απολογισμό ενός «ελληνικού θαύματος»

Όσοι έχουν μικρά παιδιά ξέρουν πολύ καλά σε τι χρησιμεύουν τα παραμύθια. Διδάσκουν τις αξίες της ζωής. Ηρεμούν τα παιδιά όταν είναι αγχωμένα. Εξάπτουν την φαντασία τους και τα κάνουν να θέλουν να κάνουν ηρωικές πράξεις. Και με απλό, παραβολικό τρόπο λένε πράγματα που θα χρειαζόταν τόμοι ολόκληροι για να εξηγηθούν. Τα δύο κατ' εξοχήν ηρωικά ποιήματα των Αρχαίων, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, είναι γραμμένα σαν παραμύθια αλλά περιέχουν αιώνιες αλήθειες. Η Ιλιάδα από την πρώτη κιόλας λέξη περιγράφει τα βάσανα που προκαλούνται από το θυμό, τη «μήνιν», του Αχιλλέα. Που, αν και αθάνατος, η ασυλλόγιστη αντίδραση του σε μια, πράγματι άδικη, απόφαση της εξουσίας είχε ως αποτέλεσμα να ακολουθήσει στο τέλος τη μοίρα των θνητών. Οι πρώτες λέξεις της Οδύσσειας φωτογραφίζουν το ελληνικό δαιμόνιο, τον «άνδρα πολύτροπον», που παρά τις ανυπέρβλητες δυσκολίες και τους πολυάριθμους πειρασμούς πετυχαίνει τελικά το στόχο του.

Οι κάτοικοι της σύγχρονης Ελλάδας, του κρατιδίου που δημιουργήθηκε τον 19^ο αιώνα μετά από αιματηρό αγώνα και παρέμβαση των ξένων δυνάμεων, έπρεπε να αποκτήσουν κοινή γλώσσα, κοινούς στόχους, κοινά ιδανικά. Οι Ρωμιοί πολίτες του νέου κράτους, ήταν οι περισσότεροι αγράμματοι, έχοντας ακόμη και πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ τους αφού, όπως παραστατικά μας έδειξε ο Δημήτριος Βυζάντιος στην κωμωδία «Βαβυλωνία», δεν μιλούσαν καν την ίδια γλώσσα. Σαν τα νήπια, είχαν ανάγκη από μύθους για να νοιώσουν πολίτες της ίδιας πολιτείας. Για να νοιώσουν Έλληνες. Για να μεγαλουργήσουν στους πολέμους που αύξησαν τα σύνορα της χώρας. Για να αντέξουν χρεωκοπίες και καταστροφές.

Όμως τα νήπια έπρεπε κάποτε να μεγαλώσουν. Να συνδεθούν με τα κλέη των προγόνων τους, την φιλοσοφία, τη δημοκρατία, το θέατρο. Αλλά και με τα επιτεύγματα άλλων λαών που δεν είχαν ζήσει τόσους αιώνες αποκομμένοι από την ελληνική κληρονομιά. Λαοί που είχαν μελετήσει αυτή την κληρονομιά, την είχαν αφομοιώσει, την είχαν αξιοποιήσει, την είχαν μετατρέψει σε επιστήμη και τεχνολογία. Δυστυχώς, για διάφορους λόγους, αυτή η ενηλικίωση αποδείχτηκε δύσκολη. Η χώρα απέκτησε λειτουργική δημοκρατία μόλις το 1974. Η παιδεία, η βάση για την ενηλικίωση μιας κοινωνίας, παραμένει πεδίο ιδεολογικών και άλλων αντιπαραθέσεων με αποτέλεσμα οι πραγματικά μορφωμένοι Έλληνες να είναι τις περισσότερες φορές «τραγικά αυτοδίδακτοι» όπως λέει κάπου ο Γιώργος Σεφέρης. Η επαφή μας με την κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας ήταν αποσπασματική και συχνά αποτέλεσε τη βάση για νέους μύθους. Μύθους που μας έκαναν να πιστέψουμε πως είμαστε κάποιου είδους περιούσιος λαός. Πως μας χρωστούν και δεν χρωστάμε. Πως μπορούμε με βάση τo δαιμόνιό μας να παίζουμε «εν ου παικτοίς» …

Δείγμα της ανωριμότητάς μας ως κοινωνία είναι ότι συνεχίζουμε να πιστεύουμε σε μύθους! Σε προεκλογικούς μύθους πως «λεφτά υπάρχουν» όταν με απλή αριθμητική τα νούμερα δεν βγαίνουν. Μύθους ότι μας ψεκάζουν, πως συνωμοτούν για να μας υποδουλώσουν, ότι μας δανείζουν με τοκογλυφικά επιτόκια. Οι ορθολογικές φωνές και προτάσεις για το ασφαλιστικό, τα δημοσιονομικά, την οργάνωση του κράτους αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία ή και χλευασμό. Τα κόμματα που ζητούν μεταρρυθμίσεις και χρηστή διαχείριση δεν εκπροσωπούνται καν στη Βουλή. Οι μύθοι του λαϊκισμού και της κακώς εννοούμενης εθνικοφροσύνης υπερισχύουν. Με αποτέλεσμα, πολλοί να καταλήγουν στο συμπέρασμα πως οι Έλληνες, ενώ στο εξωτερικό διαπρέπουμε, στη χώρα μας δεν μπορούμε να οργανωθούμε και να πετύχουμε τίποτε ως κοινωνία … Ένα φαινόμενο που το βάφτισαν Ελληνικό Παράδοξο.

Κι έτσι φτάσαμε στην κρίση που αποκάλυψε πολλά. Κυρίως όμως ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε οι χειρότεροι εχθροί του εαυτού μας. Ότι, σαν τα κακομαθημένα παιδιά θέλουμε πάντα την καλοπέρασή μας χωρίς να μας νοιάζει για τις επιπτώσεις. Αντί να ανασκουμπωθούμε και να αναρωτηθούμε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για την πατρίδα μας, αποφασίσαμε πως για όλα φταίνε κάποιοι άλλοι. Αντί να προσφέρουμε ώρες εργασίας δωρεάν, όπως έκαναν οι Γερμανοί μετά τον πόλεμο, απεργούμε όλο και συχνότερα. Ο εκσυγχρονισμός του κράτους και οι άλλες μεταρρυθμίσεις που θα μείωναν την ανεργία και θα έφερναν ανάπτυξη καθυστερούν αδικαιολόγητα. Και με βάση μερικούς διαδεδομένους μύθους προτείνονται λύσεις, που αν τις υιοθετήσουμε θα ζήσουμε πολύ τραγικότερες καταστάσεις.

Σε όλα τα παραπάνω υπάρχουν βέβαια και φωτεινές εξαιρέσεις. Η σημαντικότερη είναι η αλληλεγγύη που εκφράζεται σε καθημερινή βάση. Από τους πολίτες και τις πολυάριθμες εθελοντικές οργανώσεις που προσπαθούν να καλύψουν τις ελλείψεις του κράτους και να βοηθήσουν όσους πλήττονται από την κρίση ή πέφτουν θύματα ατυχημάτων και καταστροφών. Από τις λίγες ελληνικές επιχειρήσεις που με τον εξαγωγικό τους προσανατολισμό προσπαθούν να φέρουν χρήματα στη χώρα. Από τους πολίτες που επιμένουν να πληρώνουν τους φόρους τους στο ακέραιο. Από εκείνους που πιστεύουν ότι η Ελλάδα και οι Έλληνες μπορούν και πρέπει να τα καταφέρουν.

Όπως τα κατάφεραν το 2004. Όταν η Ελλάδα εξέπληξε τον κόσμο οργανώνοντας «αξέχαστους, ονειρεμένους» Ολυμπιακούς και Παραολυμπιακούς Αγώνες. Κινητοποιώντας την ελληνική διοίκηση, τον ιδιωτικό τομέα, τους καταπληκτικούς εθελοντές, τους απλούς πολίτες. Πετυχαίνοντας κάτι που έμοιαζε με παραμύθι αλλά ήταν πραγματικότητα. Που τόνωσε το ηθικό μας και απέδειξε ότι οι Έλληνες μπορούν να πετύχουν όχι μόνο στο εξωτερικό αλλά και στην ίδια τους τη χώρα. Το πώς επιτεύχθηκε αυτός ο άθλος το εξηγεί στην αυτοβιογραφία της η δυναμική κρητικιά, η Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη που ηγήθηκε αυτής της προσπάθειας, αντιμετωπίζοντας παρωχημένες νοοτροπίες και υπερπηδώντας ανυπέρβλητα εμπόδια. Καταρρίπτοντας και τον μύθο ότι το σημερινό χρέος οφείλεται σ' εκείνους τους αγώνες …

Κινδυνεύει λοιπόν η Ελλάδα; Αν δεν ενηλικιωθεί, αν δεν επιλέξει νέους ηγέτες με όραμα και νέα νοοτροπία οι προοπτικές είναι πράγματι δυσοίωνες. Αντίθετα, αν αποφασίσει να συμπεριφερθεί όπως η Ελλάδα του 2004 δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Θα μεσουρανήσει ανοίγοντας «τα φτερά, τα πρωτινά της τα μεγάλα». Κι αν χρειάζεται απαραίτητα ένα μύθο για να εμπνευστεί, αυτός ας είναι το «Παραμύθι χωρίς Όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα!

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα στις 19 Ιουνίου 2013. Αναδημοσιεύτηκε επίσης στο ιστολόγιο του συγγραφέα