Πριν λίγες μέρες συνέβη η πυρκαγιά στο εργοστάσιο επεξεργασίας ανακυκλώσιμων υλικών στον Ασπρόπυργο.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της αστυνομίας, κατά τον έλεγχο που πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης βρέθηκαν δοχεία ορυκτελαίων, ελαστικά αυτοκινήτων και συσκευασίες με φάρμακα, για τα οποία η εταιρεία δεν ήταν αδειοδοτημένη. Όπως επίσης διαπιστώθηκε, η εταιρεία δεν είχε λάβει τα απαραίτητα μέτρα πυροπροστασίας και πυρόσβεσης και δεν ενεργοποίησε το σχέδιο έκτακτης ανάγκης, με αποτέλεσμα από την πυρκαγιά να προκληθεί σοβαρή υποβάθμιση και ρύπανση του περιβάλλοντος και κίνδυνος για τη δημόσια υγεία.

Η περιφέρεια Αττικής προχώρησε μόνο σε μια ανακοίνωση  με την οποία τονίζονταν οι σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (λες και μπορούσε να είναι διαφορετικά!) λόγω έκλυσης επικίνδυνων σωματιδίων και τοξικών ουσιών. Επιπλέον αναφέρει ότι έστειλε ένα συνεργείο για μέτρηση των τιμών των αιωρούμενων σωματιδίων και των τοξικών ουσιών, ενώ σε επικαιροποίηση της ανακοίνωσης δημοσιεύει μόνο τις τιμές των αιωρούμενων σωματιδίων, όχι των διοξινών.

Η απουσία του ΥΠΕΚΑ από το χειρισμό της υπόθεσης υπήρξε αξιοσημείωτη, χαρακτηριστικό είναι ότι, παρότι από την εγκατάσταση στον Ασπρόπυργο εκλύονταν διοξίνες και άλλες εξαιρετικά τοξικές ουσίες, το υπουργείο δεν εξέδωσε συστάσεις ή οδηγίες για την προστασία του πληθυσμού που κατοικεί στην περιοχή (ούτε καν για τις ευπαθείς ομάδες, όπως ηλικωμένοι, άνθρωποι με αναπνευστικά προβλήματα και παιδιά). Αρκέσθηκαν μόνο σε μια ανακοίνωση μη λειτουργίας των σχολείων, τα οποία όμως πάραυτα λειτούργησαν. Τα αντανακλαστικά των αρμοδίων αποδείχθηκαν άχρηστα.

Και ενώ ο αττικός ουρανός γέμιζε με τοξικό νέφος πλούσιο σε διοξίνες, φουράνια και άλλες επικίνδυνες και καρκινογόνες ουσίες λόγω καύσης πλαστικών, οι κυβερνώντες ασχολούνταν με τη “διαπραγμάτευση” και ο αρμόδιος υπουργός Π. Λαφαζάνης δήλωνε στη ελληνικό κοινοβούλιο πως είναι ευχαριστημένος από την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς!

Εκτός των κυβερνώντων, μια περίεργη σιγή επικράτησε τόσο στα ΜΜΕ (μικρή ανάδειξη) όσο και στον πολιτικό και επιστημονικό κόσμο (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) σχετικά με το μέγεθος του προβλήματος των τοξικών αερίων που απελευθερώθηκαν στο περιβάλλον.

Εργαστήριο του «Δημόκριτου» έλαβε δείγματα και αναμένονται τα αποτελέσματα.

Ατυχήματα όπως αυτό του Ασπροπύργου έχουν συμβεί σε ολόκληρο τον κόσμο, με πρώτο εκείνο του Seveso της Ιταλίας στις 10 Ιουλίου 1976. Έγινε μαζική διαρροή διοξίνης στο εργοστάσιο ICMESA λόγω βλάβης στο σύστημα ασφαλείας που μόλυνε έκταση 15 τετραγωνικών χιλιομέτρων με πληθυσμό 37000 κατοίκους και οδήγησε στη εκκένωση της περιοχής.

Παρόμοια βιομηχανικά ατυχήματα έχουν συμβεί στις πόλεις Bhopal της Ινδίας, Toulouse της Γαλλίας και Enschede της Ολλανδίας.

Σε εκείνο του Bhopal το 1984, 20.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μετά από διαρροή χημικών αερίων (μεθυλο-ισοκυανικό) από εργοστάσιο φυτοφαρμάκων της Union Carbide με σοβαρές (καρκίνο, γενετικές ανωμαλίες) επιπτώσεις στην υγεία μέχρι σήμερα.

Οι διοξίνες είναι παραπροιόντα της σύγχρονης βιομηχανίας, υπάρχουν 419 χημικές ενώσεις αυτού του τύπου από τις οποίες μόνο 30 είναι τοξικές με πρώτη την ΤCDD (2, 3, 7, 8-τετραχλωριο-διβενζο-παρα-διοξίνη).

Μετά τη ρύπανση του περιβάλλοντος, αντέχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της χημικής σταθερότητας  και ανιχνεύονται στο έδαφος, στον αέρα, και στο νερό. Με τη βροχή πέφτουν στο έδαφος και μολύνουν φυτά και ζώα με εναπόθεση στο λιπώδη ιστό αυτών. Ενώ παραμένoυν σε μικρές ποσότητες στον αέρα και το νερό, λόγω λιποφιλικότητας, συγκεντρώνονται κυρίως στα τρόφιμα που περιέχουν λίπος, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρέας και κυρίως το χοιρινό, τα κοτόπουλα, τα αυγά, τα ψάρια, τα οστρακοειδή, αλλά και σε ορισμένα εδάφη, στα ιζήματα των νερών κ.ά.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περισσότερο από το 90% της έκθεσης του ανθρώπου γίνεται μέσω των τροφίμων, κυρίως κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, των ψαριών και οστρακοειδών.

Ο χρόνος ημιζωής τους, δηλαδή  η μείωση της ποσότητας που έχει εναποτεθεί στο σώμα, υπολογίζεται σε 7 έως 11 χρόνια και τείνουν να συσσωρεύονται στην τροφική αλυσίδα. Όσο υψηλότερα είναι ένα ζώο στην τροφική αλυσίδα, τόσο υψηλότερη είναι η συγκέντρωση διοξινών στον οργανισμό αυτού.

Σε πολλές περιπτώσεις μόλυνσης, η διοξίνη εισάγεται στην τροφική αλυσίδα μέσω μολυσμένων ζωοτροφών. Στα τέλη του 2008, η Ιρλανδία κατέστρεψε πολλούς τόνους χοιρινού κρέατος και προϊόντων αυτού, όταν σε δείγματα αυτών ανιχνεύθηκαν επίπεδα διοξινών μέχρι και 200 ​​φορές υψηλότερα από το ασφαλές όριο. Αυτό οδήγησε σε μια από τις μεγαλύτερες ανακλήσεις τροφίμων λόγω χημικής μόλυνσης. Το 1999, υψηλά επίπεδα διοξινών βρέθηκαν σε πουλερικά και αυγά από το Βέλγιο λόγω μολυσμένων ζωοτροφών με βιομηχανικά έλαια.

Οι άμεσες επιπτώσεις στην υγεία από υψηλές συγκεντρώσεις διοξινών είναι δερματικές αλλοιώσεις, ερεθισμός του αναπνευστικού επιθηλίου, βήχας, δύσπνοια και αιμορραγία των βλεννογόνων. Επίσης προκαλείται βλάβη στους νεφρούς και στο ήπαρ. Εκείνο που είναι περισσότερο σημαντικό, χωρίς να παραγνωρίζονται οι άμεσες επιπτώσεις, είναι η μακροχρόνια έκθεση του οργανισμού στις διοξίνες, όπως η αναστολή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, η αρνητική επίδραση στο εξελισσόμενο νευρικό σύστημα, στους ενδοκρινείς αδένες, στις αναπαραγωγικές λειτουργίες και η πρόκληση καρκινογένεσης. Η χρόνια επίδραση πιστεύεται σήμερα ότι έχει βαριές συνέπειες κυρίως στο γεννητικό σύστημα, όπως πτώση της ανδρικής γονιμότητας λόγω ολιγοσπερμίας, καρκίνο των όρχεων, ενδομητρίωση στις νέες γυναίκες και καρκίνο του μαστού.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κατατάσσει τις διοξίνες στα «γνωστά καρκινογόνα του ανθρώπου».

Ιδιαίτερα ευάλωτοι είναι οι ταχέως πολλαπλασιαζόμενοι οργανισμοί όπως τα έμβρυα και τα νεογνά, τα πρώτα λόγω εισόδου των χημικών μέσω του πλακούντα και τα δεύτερα μέσω του θηλασμού.

Επιδημιολογική μελέτη που ερεύνησε την επίδραση των διοξινών μετά από 25 χρόνια από το ατύχημα του seveso και που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό American Journal of Epidemiology, έδειξε αύξηση των λεμφικών και αιμοποιητικών νεοπλασμάτων,  λόγω επίδρασης της TCDD στη γονιδιακή έκφραση του πληθυσμού.

Παρατηρήθηκε ακόμη ένα περίεργο φαινόμενο της κατανομής του φύλου στα νεογνά. Αναφέρθηκε η γέννηση περισσοτέρων κοριτσιών από τα αγόρια, φαινόμενο που αποδόθηκε στην οιστρογονική δράση της TCDD που επιδρά δραστικά στο ασταθές Υ χρωματόσωμα σε σύγκριση με το ισχυρό θήλυ γενετικό υλικό.

Σήμερα, πολλές εθνικές αρχές έχουν προγράμματα για την παρακολούθηση του εφοδιασμού τροφίμων. Επίσης, η διαθέσιμη τεχνολογία επιτρέπει την ελεγχόμενη αποτέφρωση των αποβλήτων με χαμηλές εκπομπές διοξινών.

Η πρόληψη ή η μείωση της έκθεσης του ανθρώπου είναι καλύτερα να γίνεται μέσω μέτρων κατευθυνόμενων στην πηγή, δηλαδή αυστηρό έλεγχο των βιομηχανικών διαδικασιών για την όσο το δυνατόν περισσότερο μείωση του σχηματισμού των διοξινών. Το 2001 η επιτροπή του Codex Alimentarius εξέδωσε κώδικα ορθής πρακτικής για την μείωση μόλυνσης των τροφίμων με μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται στην πηγή (CAC / RCP 49 2001). Το 2006 εξέδωσε ένα κώδικα ορθής πρακτικής για την πρόληψη μόλυνσης τροφίμων και ζωοτροφών με μείωση των διοξινών και παρόμοιων χημικών (CAC / RCP 62 2006).

Συστήματα παρακολούθησης των τροφίμων και μόλυνσης των ζωοτροφών, πρέπει να είναι σε θέση να διασφαλίσουν ότι δεν σημειώνεται υπέρβαση των επιπέδων ανοχής. Η ευθύνη για την παρακολούθηση και ασφάλεια εφοδιασμού των τροφίμων και προστασίας της δημόσιας υγείας ανήκει στην κυβέρνηση. Όταν υπάρχει υποψία μόλυνσης, η κυβέρνηση πρέπει να διαθέτει σχέδια έκτακτης ανάγκης για τον εντοπισμό, την κράτηση και διάθεση των μολυσμένων ζωοτροφών και των τροφίμων. Επιπλέον,σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ο πληθυσμός που πλήττεται πρέπει να εξετάζεται από την άποψη της έκθεσης (π.χ. μέτρηση των ρύπων στο αίμα ή ανθρώπινο γάλα) και τα αποτελέσματα (κλινική εξέταση για πιθανά σημάδια της κακής υγείας).

Ο ποσοτικός εντοπισμός διοξινών απαιτεί εξειδικευμένες και ακριβές μεθόδους που είναι διαθέσιμες μόνο σε περιορισμένο αριθμό εργαστηρίων παγκοσμίως. Για την ανάλυση βιολογικού υλικού το κόστος κυμαίνεται περισσότερο από 1000 δολάρια και αρκετές χιλιάδες δολάρια για την εκτίμηση της απελευθέρωσης των διοξινών από αποτέφρωση αποβλήτων. Όπως αντιλαμβάνόμαστε, για τη χώρα μας αυτά τα οικονομικά μεγέθη είναι απαγορευτικά, κατάσταση που επιδεινώνεται έτι περαιτέρω αν λάβουμε υπ’ όψιν και την ανεύθυνη αντιμετώπιση από τους κυβερνώντες.

Όπως διαβάζουμε, μετά την πυρκαγιά του Ασπροπύργου, ελήφθησαν δείγματα του περιβάλλοντος από εργαστήριο του <<Δημοκρίτου>> και αναμένονται τα πρώτα αποτελέσματα.

Για την μείωση του κινδύνου έκθεσης στη δημόσια υγεία, ως γενικά προληπτικά μέτρα που προτείνει ο ΠΟΥ είναι τα εξής: Αφαίρεση του λίπους από το κρέας και κατανάλωση γαλακτοκομικών προιόντων μικρής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Επίσης, μια ισορροπημένη διατροφή (συμπεριλαμβανομένων επαρκών ποσοτήτων φρούτων, λαχανικών και δημητριακών) θα βοηθήσει να αποφευχθεί η υπερβολική έκθεση από μια μόνο πηγή. Τα μέτρα αυτά αφορούν κορίτσια και νεαρές γυναίκες κυρίως εγκυμονούσες, προκειμένου να μειώσουν την έκθεση του γενετικού υλικού και του αναπτυσσόμενου εμβρύου στις χημικές ουσίες και μεταφορά των διοξινών κατά το θηλασμό.

Η ΕΕ μετά το ατύχημα του Seveso, εξέδωσε σχετική οδηγία  που αναφέρεται στην  προστασία του περιβάλλοντος, της υγείας και της οικονομίας από βιομηχανικά ατυχήματα, όπως αυτό του Ασπροπύργου.

Η λεγόμενη οδηγία Seveso Ι (οδηγία 82/501 / ΕΟΚ) τροποποιήθηκε αργότερα με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την μετέπειτα ατυχήματα στις πόλεις Μποπάλ, Τουλούζη και Enschede και προέκυψε η Seveso-II (οδηγία 96/82 / ΕΚ). Το 2012 εκδόθηκε η Seveso-ΙΙΙ (οδηγία 2012/18 / ΕΕ) λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων, τις αλλαγές στη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την ταξινόμηση των χημικών ουσιών και την ενίσχυση των δικαιωμάτων των πολιτών να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες και τη δικαιοσύνη.

Η οδηγία εφαρμόζεται τώρα σε περισσότερες από 10.000 βιομηχανικές εγκαταστάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου χρησιμοποιούνται ή αποθηκεύονται επικίνδυνες ουσίες, κυρίως στις χημικές, πετροχημικές και logistics εταιρείες.

Η οδηγία υποχρεώνει τις ευρωπαϊκές χώρες να εντοπίσουν τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις κινδύνου και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την πρόληψη μεγάλων ατυχημάτων σχετιζομένων με επικίνδυνες ουσίες και τον περιορισμό των συνεπειών στους ανθρώπους και το περιβάλλον. Η εν λόγω οδηγία επιδιώκει υψηλό επίπεδο προστασίας σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η οδηγία Seveso είναι καλά ενσωματωμένη με άλλες πολιτικές της ΕΕ και αποτελεί πυξίδα για τη χάραξη ολοκληρωμένης πολιτικής, αποφεύγοντας έτσι διπλή κανονιστική ή άλλη διοικητική επιβάρυνση. Η πολιτική περιλαμβάνει:

-Ταξινόμηση, επισήμανση και συσκευασία των χημικών ουσιών.

-Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας της Ένωσης.

-Προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας.

-Πολιτική σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη και την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου.

-Ασφάλεια των υπεράκτιων δραστηριοτήτων εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η χώρα μας έχει ενσωματώσει την οδηγία Seveso με την υπ. αριθμ. 12044/613/19.3.2007

Η αυστηρή εφαρμογή αυτής της οδηγίας έχει ιδιαίτερη σημασία για κάθε βιομηχανική περιοχή της χώρας, ιδιαίτερα στην περιοχή του Θριασίου όπου έχει τις εγκαταστάσεις τους ο μεγαλύτερος αριθμός βιομηχανιών της Αττικής.   

Τέλος, θέλουμε να αναφέρουμε πως σήμερα η παλιά περιοχή του εργοστασίου της ICMESA στο Seveso έχει τελείως αλλάξει. Το μολυσμένο χώμα έχει απομακρυνθεί από το έδαφος και ολόκληρος ο χώρος έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο πάρκο αναψυχής, που έχει γίνει ευχαρίστως αποδεκτό από τους κατοίκους που το επισκέπτονται τα Σ/Κ.

Μήπως αυτό είναι μια καλή ιδέα για αναβάθμιση και παράδοση στην τοπική κοινωνία του χώρου της καμένης μονάδας του Ασπροπύργου;

Βιβλιογραφία

1. American Journal of Epidemiology,Volume 167, Issue 7, Pp. 847-858

2. http://aje.oxfordjournals.org/content/167/7/847.full

3 .http://www.ehjournal.net/content/8/1/39

4. Environmental Health 2009, 8:39 

5. www.bhopal.net

6. https://www.wsws.org/en/articles/2001/09/toul-s25.html

7 .https://en.wikipedia.org/?title=Enschede_fireworks_disaster

8. http://www.oddee.com/item_98635.aspx

9. http://ec.europa.eu/environment/seveso/

10. https://en.wikipedia.org/wiki/Seveso_disaster