GR
EN 
Τι είναι γλώσσα
Η γλώσσα είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που συγκροτούν μια κοινωνία και τη βοηθούν να διασωθεί και να εξελιχθεί. Αντανακλά τις συνήθειες, τα ήθη και τις αξίες των ανθρώπων που την απαρτίζουν. Η γλώσσα αρχικά βοήθησε τον άνθρωπο να κατασκευάσει σχήματα του κόσμου που τον περιέβαλε και να τα χρησιμοποιήσει, για να επιβιώσει μέσα στην ομάδα. Αργότερα, ο άνθρωπος λεκτικοποίησε την ανάγκη του για νόημα, ξεδίπλωσε τις ανησυχίες, τα συναισθήματα και τους φόβους του μέσα από τις λέξεις. Έτσι η γλώσσα έγινε όργανο προσωπικής αναζήτησης. Καθώς η γλώσσα διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα άλλα θηλαστικά, έχει γίνει αντικείμενο μελέτης ως προς τις ρίζες της και τον τρόπο με τον οποίο σταδιακά δομείται και εξελίσσεται. Η καθολική της διάσταση σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο μηχανισμός κατάκτησης της γλώσσας έχει μεν βιολογικό υπόβαθρο, αλλά είναι και έντονα βιωματικός - αφού η γλώσσα πλάθεται και αναπλάθεται σε σχέση με το εξωτερικό περιβάλλον και εξελίσσεται με το χρόνο – έχουν σήμερα οδηγήσει πολλούς ερευνητές στην αποδοχή της από κοινού συμβολής της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος στην ανάπτυξή της.
Ο προβληματισμός για την εξέλιξη της γλώσσας τοποθετείται χρονικά στην εποχή των πρώτων Ελλήνων φιλοσόφων, ενώ περιγράφεται εκτενώς στα κείμενα του θεμελιωτή της θεωρίας της εξέλιξης Κάρολου Δαρβίνου. Η επιστημονική, ωστόσο, αναζήτηση για το βαθμό στον οποίο η κληρονομικότητα και το περιβάλλον συμβάλλουν στη διαμόρφωση τη γλώσσας, λαμβάνει χώρα πολύ αργότερα, όταν γνωσιακοί επιστήμονες θα καταπιαστούν με τους μηχανισμούς που τη διέπουν: από τον Chomsky μέχρι τον Skinner, τον Piaget, τον Vygotsky και τους συνεχιστές τους το ερώτημα σχετικά με τη γένεση και την ανάπτυξη της γλώσσας έχει άλλοτε βιολογικό και άλλοτε εμπειρικό υπόβαθρο. Το θέμα δεν έπαψε να απασχολεί τους επιστήμονες: σε αυτό το πλαίσιο, σήμερα, εξετάζονται επιπλέον α) οι συνθήκες που επικρατούν στο ενδομήτριο περιβάλλον, επειδή αντιμετωπίζονται ως η μεταβλητή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνει και αναπτύσσεται το βρέφος γνωστικά, κοινωνικά και συναισθηματικά και β) η σύνδεση της οικογένειας με την ευρύτερη κοινότητα ως παράγοντα που επηρεάζει την προσαρμογή και την ανθεκτικότητα της ομάδας της οικογένειας απέναντι στις προκλήσεις της ζωής.
Για τα παιδιά, τα γλωσσικά παιχνιδίσματα και οι πρώτες απόπειρες χρήσης των λέξεων, ισοδυναμούν με τη διερεύνηση και την ανακάλυψη του κόσμου που τα περιβάλλει και των δυνατοτήτων του. Από το κλάμα, τις εκφράσεις του προσώπου και τις κινήσεις των χεριών των βρεφών ως την κατανόηση εννοιών και την αναπαραγωγή λέξεων από τα μεγαλύτερα παιδιά, η ικανότητα σταδιακής κατάκτησης της γλώσσας, ακολουθεί μια φυσική διαδικασία για την οποία, όλοι οι άνθρωποι είναι, έστω και ως ένα βαθμό, ικανοί. Την ίδια στιγμή, η πορεία για την κατάκτηση της γλώσσας, το λεξιλόγιο, ο τρόπος και ο σκοπός για τον οποίο αυτή χρησιμοποιείται, όλα τα παραπάνω είναι πιο σημαντικά από μια τεχνική ή μια συνήθεια: είναι ο καθρέπτης του τρόπου ζωής μας, ένα δείγμα για το πώς σκεπτόμαστε και η αντανάκλαση της κουλτούρας και του πολιτισμού μέσα στα οποία μεγαλώνουμε.
Οικονομική κρίση και γλώσσα
Τα τελευταία χρόνια η οικονομική κρίση άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο μετρούσαμε τα πράγματα. Αυτά που ήταν αυτονόητα ή σχετικά εύκολα, έγιναν δύσκολα και σε πολλές περιπτώσεις ακατόρθωτα: η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, η καλή –χωρίς προβλήματα- εκπαίδευση, το δικαίωμα στην εργασία, οι (ίσες;) ευκαιρίες, η ισότιμη αντιμετώπιση ανθρώπου προς άνθρωπο, όλες οι αλλαγές και αυτές που πρόκειται να έρθουν αφήνουν τα σημάδια τους στον άνθρωπο, στις συνήθειες και στη συνολική του υγεία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ξεκινάει την ανασκόπηση των τελευταίων ετών με τη διαπίστωση: «δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία». Πρώτες επιπτώσεις: αυξανόμενα ποσοστά κατάθλιψης, μεγάλος αριθμός αυτοκτονιών, κατάχρηση ουσιών, βία. Τι άραγε κληρονομούν τα παιδιά μας και πώς το περιβάλλον επηρεάζει την έκφραση και επικοινωνία τους;
Ο ρόλος της μητέρας στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών
Η ποιότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος πρωταρχικά αξιολογείται σε σχέση με παραμέτρους που έχουν να κάνουν με το ζεύγος μητέρας-παιδιού. Η ανάπτυξη των παιδιών των οποίων οι μητέρες εμφανίζουν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, έχει απασχολήσει πολλούς ερευνητές. Συγκριτικά με τα παιδιά των οποίων οι μητέρες δεν έχουν τέτοια συμπτώματα, τα πρώτα παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυσκολία στη γλώσσα από την ηλικία των 3 ετών, ενώ σημειώνουν χαμηλότερες επιδόσεις σε γνωστικά – γλωσσολογικά τεστ. Η κατάθλιψη που βιώνει η μητέρα έρχεται να προστεθεί στον αριθμό των καθημερινών προβλημάτων με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι οι γονείς και όλα αυτά μαζί επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, τα 2/3 των μητέρων μέσα σε μια οικογένεια εισάγουν περισσότερα θέματα για συζήτηση με τα παιδιά τους ενώ ανταποκρίνονται πιο ενεργά στις ανάγκες τους, από ό,τι κάνουν οι πατέρες. Η συμβολή λοιπόν των μητέρων στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών τους είναι μεγάλη. Έρευνες για την επίδραση της μητρικής κατάθλιψης στην αλληλεπίδραση μητέρας-βρέφους, μιλούν για προβλήματα στην επικοινωνία μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, το φτωχό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται μέσα στο σπίτι σε συνδυασμό με την απόμακρη συμπεριφορά της μητέρας (λόγω προβλημάτων) δεν ευνοούν την καλλιέργεια δεξιοτήτων που θα χρησιμεύσουν αργότερα στην ομαλή προσαρμογή στο σχολικό περιβάλλον. Για παράδειγμα, η καθυστερημένη ή η μη ανταπόκριση της μητέρας στις ανάγκες του παιδιού της επηρεάζει τη μεταξύ τους επικοινωνία και, κατά συνέπεια, καθυστερεί τη γλωσσική ανάπτυξη. Επίσης, η επιλόχεια κατάθλιψη έχει βρεθεί ότι επηρεάζει τη συχνότητα και τη ροή του λόγου που χρησιμοποιεί η μητέρα προς το παιδί της καθώς το βρέφος αδυνατεί να καταλάβει το νόημα των λέξεων που χρησιμοποιεί η μητέρα και να ανταποκριθεί στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του λόγου της (όπως η προσωδία, η χροιά της φωνής, το μέτρο, η επανάληψη λέξεων). Από την άλλη πλευρά, η κατάθλιψη εξαφανίζει πολλά από τα χαρακτηριστικά της διαισθητικής μητρικής ομιλίας που βοηθούν τη μητέρα να επικοινωνήσει και να εναρμονιστεί συναισθηματικά με το βρέφος της, στοιχεία πολύ σημαντικά για την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη και την ικανότητά του για ασφαλή προσκόλληση. Σε επίπεδο περιβάλλοντος, οι γλωσσικο-κοινωνικές συνδιαλλαγές ανάμεσα σε γονείς και παιδιά έχουν τη δυνατότητα να περάσουν σημειολογικά μηνύματα που βοηθούν την εξάπλωση του λεξιλογίου διευκολύνοντας το λόγο. Ωστόσο, η κακή ψυχολογική κατάσταση συνδέεται με ελλιπείς τεχνικές διαχείρισης προβλημάτων ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, πράγμα που δημιουργεί ένταση και επιπλέον δυσκολίες στην ανατροφή των παιδιών.
Η συμβολή του πατέρα στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών
Η συμβολή του πατέρα και η ενεργή συμμετοχή του στο μεγάλωμα των παιδιών φαίνεται να επηρεάζει θετικά τη γλωσσική τους ανάπτυξη. Η καθημερινή επαφή και με τους δύο γονείς συνδέεται με τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε ερεθίσματα. Στην ηλικία των 36 μηνών του παιδιού το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, η γονική φροντίδα και οι διαφορετικές λέξεις που χρησιμοποιεί ο πατέρας αποτελούν σημαντικό παράγοντα γλωσσικής καλλιέργειας και μπορούν να επηρεάσουν το πόσο καλά θα συνεχίσει ένα παιδί στο σχολείο. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας επωφελούνται από τη συμμετοχή και των δύο γονιών, οι οποίοι, παρά το διαφορετικό τρόπο που μπορεί να ακολουθούν στην ανατροφή των παιδιών τους, λειτουργούν συμπληρωματικά ο ένας για τον άλλο. Στις περισσότερες έρευνες οι πατέρες φαίνεται να περνούν σημαντικό μέρος του χρόνου τους παίζοντας παιγνίδια αθλητικής φύσεως με τα παιδιά τους σε σχέση με τις μητέρες που θεωρούνται υπεύθυνες για την επιβολή και την τήρηση κανόνων μέσα κι έξω από το σπίτι. Ως εκ τούτου, οι μητέρες χρησιμοποιούν περισσότερες προσταγές ή επεξηγήσεις, ενώ οι πατέρες ενεργοποιούν τα παιδιά και τα εμπλέκουν σε βιωματικές καταστάσεις. Όταν όμως ένας πατέρας πάσχει από κατάθλιψη, είναι πιθανό να επηρεάσει την ανάπτυξη του παιδιού του ανεξάρτητα από τη διάθεση που έχει η μητέρα.
Διαπιστώσεις - Συμπεράσματα
Σαφώς, η έρευνα για τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών ακολουθεί τους νόμους τόσο της ψυχολογίας όσο και της γλωσσολογίας σε μια σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης, κατά την οποία άλλοτε υπερτερούν οι βιολογικοί και άλλοτε οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα πριν μελετηθούν ενδελεχώς όλοι οι εγγενείς μηχανισμοί και η σπουδαιότητα του περιβάλλοντος στη σταδιακή κατάκτηση της γλώσσας. Ωστόσο θα μπορούσαμε να πούμε πως, γενικά, παράγοντες όπως η σοβαρότητα και η διάρκεια του άγχους ή των συναισθηματικών διαταραχών στους γονείς και το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας, φαίνονται να επηρεάζουν προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση τη σχέση που καλλιεργείται ανάμεσα στη μητέρα και παιδιά και, κατά συνέπεια, να επηρεάσουν την εξέλιξη της γλώσσας και της επικοινωνίας. Η πρώιμη ανίχνευση και η αντιμετώπιση προβλημάτων στην οικογένεια μπορούν να επιδράσουν θετικά την κατοπινή εξέλιξη των παιδιών τους.
Φωτογραφία: 
libertygrace0 aka Tiffany Terry - flickr