Σε μια εποχή που όλοι μιλούν για περικοπές δαπανών βάζοντας πρώτα στο στόχαστρο τις αμυντικές δαπάνες είναι ουσιαστικά μια πρώτης τάξης ευκαιρία να μιλήσουμε όχι για μείωση αλλά για ουσιαστική μεταρρύθμιση της φιλοσοφίας αμυντικών αγορών με σκοπό να αποτελέσουν επένδυση για την ασφάλεια της πατρίδας μας και πηγή συναλάγματος για την οικονομία μας.

Παρουσιάζω τις θέσεις μου σχετικά με την αμυντική βιομηχανία δίνοντας τη γενική κατεύθυνση συνοδευόμενη από παραδείγματα της αντίστοιχης διεθνούς βιομηχανίας αλλά και την προσωπική μου εμπειρία ώστε να γίνουν εύκολα κατανοητές. Το παρακάτω κείμενο περιέχει κατευθυντήριες γραμμές, πολλά από τα μέτρα που προτείνονται θα μπορούσαν να εξειδικευτούν και να αναλυθούν λαμβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα νομοθεσία και πιθανές παρεμβάσεις πάνω σε αυτή.

-                      Για να δημιουργήσουμε σοβαρή αμυντική βιομηχανία πρέπει πρώτα να το πιστέψουμε και να κάνουμε συμβιβασμούς. Όσο και αν δεν μας αρέσει η λέξη «συμβιβασμός», στη πραγματικότητα είναι το πρώτο στάδιο για την εξέλιξη της αμυντικής βιομηχανίας. Τόσο οι ΕΔ όσο και ο περιοδικός τύπος που σχετίζονται με την άμυνα διαμόρφωσαν τα τελευταία είκοσι χρόνια μια νοοτροπία που θέλει τις ΕΔ να κυνηγούν για προμήθεια το καλύτερο σύστημα που κυκλοφορεί στο κόσμο, κάθε φορά που διενεργούνταν ένας διαγωνισμός. Λειτουργούν όλα τα κράτη με τον ίδιο τρόπο; Ναι, τα υπανάπτυκτα που δίνουν πολλά χρήματα σε εξοπλισμούς. Τα σοβαρά, όχι. Τα σοβαρά κράτη δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη των δικών τους μέσων, εν γνώση τους ότι το σύστημα που κατασκεύασαν μποεί να υστερεί σε κάποια χαρακτηριστικά σε σχέση με αυτά των αντιπάλων τους. Είναι αντικείμενο των στρατιωτικών μετά να αναπτύξουν τις τακτικές που θα αναδυκνύουν τα πλεονεκτίματα και θα εξουδετερώνουν τα μειονεκτήματα. Πολλές φορές βέβαια αυτή η στρατηγική έχει και κόστος.

           Παράδειγμα : Στον πρώτο πόλεμο του Περσικού Κόλπου, οι Βρετανοί συμμετείχαν στους βομβαρδισμούς με το αεροσκάφος Tornado χρησιμοποιόντας τον διασπορέα βομβών JP233 για καταστροφή αεροδρομίων. Το όπλο αποδείχθηκε ξεπερασμένο διότι τα αεροσκάφη έπρεπε να πετάνε πάνω από το στόχο (αεροδρόμια) εκτιθέμενα σε αντιαεροπορικά πυρά, σε αντίθεση με τα stand-off όπλα όπου το αεροσκάφος εκτοξεύει τον διασπορέα βομβών από απόσταση. Σε πείσμα της χρήσης των όπλων αυτών η RAF απόλεσε έξι αεροσκάφη από αντιαεροπορικά πυρά. Πιστεύει κανείς ότι η RAF δεν είχε τις οικονομικές δυνατότητες να αγοράσει το κατά τεκμήριο καλύτερο βομβαρδιστικό της εποχής, το F-15E Strike Eagle;  Δεν είχε τους πόρους να το συνδιάσει με το καλύτερο όπλο εκείνης της εποχής για καταστροφή αεροδρομίων όπως το Γαλλο-ισραηλινό Durandal με το οποίο εξοπλίζονταν τα αμερικανικά F-15 και F-111 που επιχειρήσουν στον ίδιο πόλεμο σε αντίστοιχες αποστολές; Όχι, απλά η RAF έμεινε πιστή στο να χρησιμοποιεί Βρετανικά όπλα.

-                      Η νοοτροπία αυτή του «έτοιμου» είναι κάτι που όποιος έχει ασχοληθεί με προμήθειες στις ΕΔ μπορεί να το δει ξεκάθαρα. Μήπως όμως έφτασε η ώρα παράλληλα με αυτό που «υπάρχει στο ράφι» να παρουσιάζουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε όπως εμείς το θέλουμε; Δηλαδή οι υπεύθυνοι για τις επιχειρήσεις να ζητούν το σύστημα όχι όπως υπάρχει στην αγορά αλλά όπως ακριβώς το φαντάζονται ότι θα ήθελαν να είναι. Χωρίς να θέλω να αδικήσω τις ΕΔ κάτι τέτοιο έχει συμβεί στο παρελθόν για διάφορα συστήματα π.χ. για το Νέο Μαχητικό Αεροσκάφος (τη δεκαετία του 1980) και για το νέο ΤΟΜΑ του ΕΣ (τέλη της δεκαετίας του 1990). Βέβαια το τι σχέση είχαν οι αρχικές απιτήσεις με το BMP-3 που τελικά επιλέχθηκε είναι άλλο θέμα για το οποίο θα επανέλθουμε παρακάτω. Η αλήθεια είναι ότι για ένα πολύπλοκο σύστημα όπως ένα αεροσκάφος, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, κάποια εταιρία είτε ελληνική είτε ξένη – να ανταποκριθεί και να αναπτύξει κάτι που να ταιριάζει στις ανάγκες μας. Μπορούμε όμως να ξεκινήσουμε από τα μικρά και τα εύκολα ελπίζοντας ότι σε λίγες δεκαετίες θα φτάσουμε στα μεγάλα και σύνθετα. Προσωπική εκτίμηση : Ναι μπορούμε να φτάσουμε ως εκεί.

Συνεπώς όσο  οι ΕΔ ζητούν με τις προμήθειές τους υλικά τα οποία στην ουσία φωτογραφίζουν έτοιμα προϊόντα άλλων χωρών, ανάπτυξη στην εγχώρια βιομηχανία δεν θα δούμε. Κανένας ιδιώτης δε θα μπει στη διαδικασία να αναπτύξει ένα σύστημα όταν ξέρει ότι ο πελάτης ζητάει ένα ήδη έτοιμο. Συνεπώς φτιάχνοντας με τέτοιο τρόπο τις απαιτήσεις ώστε

1. Να μην φωτογραφίζουν έτοιμο προϊόν
2. Να ανταποκρίνονται αποκλειστικά στις δικές μας ανάγκες

Έχουμε ελπίδες να αναπτύξουμε σοβαρή αμυντική βιομηχανία. Δεν είναι εύκολο, ούτε να περιμένουμε θεαματικά αποτελέσματα. Μπορούν όμως να γίνουν θαύματα σε βάθος χρόνου.

-                      Πως μπορούμε όμως να εξασφαλίσουμε ότι θα υπάρχουν οι επιχειρήσεις που θα ασχοληθούν με την ανάπτυξη προϊόντων; Η δική μου πρόταση είναι η εξής. Οι προμήθειες να έχουν στάδια. Σε πρώτο στάδιο ζητείται η εκδήλωση ενδιαφέροντος. Κάθε εταιρία που θα ανταποκριθεί καλείται να συντάξει μια τεχνική περιγραφή του προϊόντος που προτείνει και να καταθέσει αρχικά σχέδια. Σε αυτό το στάδιο όποιος συμμετέχει πληρώνει για τη συμμετοχή. Σε δεύτερο στάδιο επιλέγονται οι εταιρίες που θα προχωρήσουν παρακάτω. Αναλυτικότερα σχέδια, περιγραφή βιομηχανοποίησης και ίσως κατασκευή δείγματος ( ή αν είναι ακριβό κατασκευή ενός μοντέλου σε φυσικό μέγεθος ή σε κλίμακα αν αφορά κατι μεγάλο και ακριβό). Και σε αυτό το στάδιο όποιος συμμετέχει πληρώνει για τη συμμετοχή. Στο επόμενο στάδιο επιλέγονται δύο ή τρις εταιρίες για να κατασκευάσουν δείγμα για αξιολόγηση. Από αυτό το στάδιο είναι ο πελάτης που πληρώνει τις εταιρίες. Πλέον έχουν μείνει μόνο οι σοβαρές προτάσεις για τις οποίες η έρευνα αξίζει τον κόπο. Αν μείνει μόνο μια εταιρία τότε πριν την έναρξη της χρηματοδότησης οι αξιολογητές θέτουν κάποια κριτήρια και ο ανάδοχος δεν ανταγωνίζεται άλλη εταιρία αλλά προσπαθεί να πετύχει τις προδοαγεγραμμένες επιδόσεις.

                Κάποιοι θα πουν ότι αυτός ο τρόπος προμηθειών θα έχει πεταμένα λεφτά. Είναι το μόνο σίγουρο! Εξέλιξη όπλων όμως χωρίς χρήματα για ανάπτυξη δεν γίνεται πουθενά παγκοσμίως! Αν κανείς δει τα προγράμματα και τα κονδύλια που έχουν δώσει μεγάλα κράτη και δεν εξελίχθηκαν σε προϊόντα θα εκπλαγεί. Ας δούμε τα πρόσφατα και τρανταχτά.

1. Αναγνωριστικό ελικόπτερο Commanche. Κόστος ανάπτυξης μέχρι την ακύρωση 7 δις USD. (προσοχή! Είναι δις όχι εκ.)
2. Αυτοκινούμενο πυροβόλο Crusander για το οποίο ξοδεύτικαν τόσα χρήματα για την ανάπτυξή του που η τιμή μονάδας θα έφτανε τα 25 εκ USD όταν το ανταγωνιστικό Γερμανικό PzH2000 στοίχιζε 5 εκ USD η μονάδα!

Στο σημείο αυτό ερχόμαστε στο κομμάτι της έρευνας και ανάπτυξης και στις σχέσεις μεταξύ ΕΔ, βιομηχανίας και πανεπιστημίων. Η σημερινή κατάσταση μόνο τραγική θα μπορούσε να χαρακτήριστεί. Και θα δώσω ένα παράδειγμα, επανερχόμενος στην προμήθεια των ΤΟΜΑ του ΕΣ. Ενώ η ΕΛΒΟ ανέπτυξε το δικό της  ΤΟΜΑ με το όνομα «ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ» (καποια στιγμή πρότεινε και το αυστρικό ASCOD με το όνομα «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ»), τελικά επιλέχθηκε το ρωσικής κατασκευής BMP-3 χωρίς να είναι βέβαιο ότι ικανοποιούσε πλήρως τις αρχικές απαιτήσεις του ΕΣ. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το ΓΕΣ απέρριψε ξεκάθαρα το ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ. Ψάχνοντες τις πιθάνες αιτιολογίες φαίνεται ότι οι κύριοι λόγοι ήταν οι παρακάτω:

-          Οι διαστάσεις του ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ πήραν τη τελικά μορφή λαμβάνοντας υπόψη τη δυνατότητα αερομεταφοράς με C-130. Φάνηκε ότι αυτό δεν αποτελεί βασικό κριτήριο για το ΓΕΣ.

-          Το πυροβόλο των 30 mm της Mauser, κατασκευής ΕΑΣ με τον οποίο ήταν εξοπλισμένος ο πύργος φαίνεται ότι δεν ικανοποιούσε το ΓΕΣ διότι το Mauser είναι ουσιαστικά αντιαεροπορικό πυροβόλο με έμφαση στη ταχυβολία και με μεγάλη διασπορά, ενώ το ΓΕΣ ενδιαφέρονταν για ακρίβεια και όχι για ταχυβολία.

-          Ο χώρος μεταφοράς των οπλιτών κρίθηκε ανεπαρκής τόσο για την άνεση όσο και για το πλήθος της μεταφερόμενης ομάδας.

Όλα είναι σωστά! Υπάρχει όμως ένα ερώτημα: «Γιατί όλες αυτές οι παρατηρήσεις δεν συζητήθηκαν με τους μηχανικούς;» Γιατί έπρεπε να ολοκληρωθεί η ανάπτυξη για να κουβεντιάζουμε τεχνικές λεπτομέρειες; Ως μηχανικός που έχω εργαστεί τόσο στην πολεμική όσο και στην πολιτική βιομηχανία ( με σχεδιασμό και ανάπτυξη μηχανημάτων) δηλώνω ξεκάθαρα ότι δουλειά των μηχανικών είναι ακριβώς αυτή, να προσαρμόζει τα σχέδια στις απαιτήσεις του πελάτη και προφανώς αν η ανάπτυξη του ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ γινόταν με πιο στενή συνεργασία σε όλο το στάδιο της ανάπτυξης το όχημα θα έπερνε άλλη μορφή και το αποτέλεσμα δεν θα ήταν η εγκατάληψη του προγράμματος.

                Ας πούμε μερικές αλήθειες. Η ατμομηχανή των ΕΔ είναι τα στελέχη από το βαθμό του λοχαγού ως και του αντισυνταγματάρχη και οι αντίστοιχοι βαθμοί του ΠΝ και της ΠΑ. Αυτοί είναι υπέυθυνοι να «τρέξουν» τις ΕΔ, αυτοί έρχονται πρώτοι αντιμέτωποι με τα καθημερινά προβλήματα, αυτοί θα επιβλέψουν πρώτοι τη λειτουργία των συστημάτων. Αντίστοιχα στη βιομηχανία είναι οι μηχανικοί προϊστάμενοι των τμημάτων και σχεδιαστές, τα μεσαία στελέχη στην ιεραρχία των επιχειρήσεων συνήθως σε αντίστοιχες ηλικίες ή και μεγαλύτεροι που αναλαμβάνουν την υλοποίηση των προϊόντων. Αυτές τις δύο ομάδες πρέπει να τις φέρουμε όσο πιο κοντά μπορούμε. Από τη δική τους συνεργασία θα προκύψει το νέο.

                Ο ρόλος των πανεπιστημίων πρέπει να είναι επικουρικός και ευέλικτος. Οι μορφές συνεργασίας μπορεί να είναι πολλές, όμως κατά τεκμήριο στην ανάπτυξη νέων προϊόντων την κεντρική διαχείριση (project management) πρέπει να την έχει η βιομηχανία που ούτως ή άλλως έχει μεγαλύτερη εμπειρία στη διαχείριση και στα χρονοδιαγράμματα και τα πανεπιστήμια να αναλαμβάνουν διάφορες αποστολές.

Παράδειγμα : Έχοντας προσωπική εμπειρία από την συμπαραγωγή των αρμάτων μάχης Leopard II στην Ελλάδα συνεργάστηκα εκτεταμένα και σε καθημερινή βάση είτε στην Ελλάδα είτε στη Γερμανία με φυσική παρουσία είτε μέσω τηλεδιασκέψεων και τηλεφωνημάτων με γερμανό πανεπιστημιακό στον οποίο η KMW ανέθεσε μέρους του έργου «μεταφορά τεχνογνωσίας» στην Ελλάδα.

                Το Leopard II υπήρξε ένα project που άγχωσε πολλούς έλληνες μηχανικούς με το χρονοδιάγραμμά του. Αν θέλουμε όμως να είμαστε ρεαλιστές πρέπει να βρούμε τη χρυσή τομή στους χρόνους παραδόσεων. Κανένα εργοστάσιο στην Ελλάδα δεν θα έχει μέλλον αν πρέπει να παραδόσει μεγάλη ποσότητα υλικού σε μικρό χρονικό διάστημα και απότομα να βρεθεί χωρίς αντικείμενο. Αυτό είναι ένα θέμα που αντιμετωπίζουν όλες οι εταιρίες αμυντικού υλικού παγκοσμίως και έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε το πως λειτουργούν οι εταιρίες σε κράτη ανάλογου με του δικού μας μεγέθους αλλά με αξιόλογη αμυντική βιομηχανία (Σουηδία, Ολλανδία, Τσεχία, Ελβετία, Τσεχία κ.α.). Στην Ελλάδα αν θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανή τη γραμμή παραγωγής για την κατασκευή π.χ. των 300 ΤΟΜΑ θα πρέπει να υπολογίζουμε ότι οι παραδόσεις θα πρέπει να διαρκέσουν 8 με 10 χρόνια. Τα τελευταία μοντέλα παραγωγής θα ενσωματώνουν βελτιώσεις σε σχέση με τα πρώτα και βγαίνοντας το τελευταίο θα επανέλθουν τα πρώτα για να υποστούν αναβάθμιση (σημείωση: αυτή τη τακτική ακολουθεί η Τουρκία με το δικό της εργοστάσιο που συναρμολογεί τα αεροσκάφη F-16).

                Τα ελληνικής κατασκευής όπλα πρέπει να προβάλονται από τις ΕΔ στους συμμάχους. Φυσικά δεν εννοούμε να μετατραπούν σε διαφημιστές οι ΕΔ αλλά είναι προς το συμφέρον τους να υπάρχουν υγιείς και εύρωστες εταιρίες με εξαγωγές ώστε να εξελίσουν συνεχώς νέα συστήματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που ένα κράτος επέλεξε ένα σύστημα επειδή οι αξιωματικοί του το γνώρισαν μέσα από συμμαχικές ασκήσεις ή επιχειρήσεις.

                Παράδειγμα: Όταν ο ΕΣ βρέθηκε στην Αλβανία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου τη δεκαετία του 1990 αναγκάστηκε ξαφνικά να βρεθεί σε περιβάλλον πραγματικών επιχειρήσεων. Έπρεπε να εκτελεί εποχούμενες περιπόλους σε ένα περιβάλλον αστικό ή υπαίθρου όπου μπορούσε να υπάρξει εμπλοκή ανά πάσα λεπτό. Τα Μ-113 με τα οποία ήταν εφοδιασμένος δεν παρείχαν ευελιξία ενώ τα τζίπ Mercedes δεν παρείχαν προστασία. Η επαφή της Ελληνικής μονάδας με την αντίστοιχη γαλλική με την οποία επιχειρούσαν από κοινού οδήγησε σε προμήθεια με απευθείας ανάθεση με τη διαδικασία του κατεπίγοντος 13 τεθωρακισμένων οχημάτων VBL γαλλικής κατασκευής. Σήμερα πλέον τα VBL στον ΕΣ φτάνουν τα 240! Να πως ο γαλλικός στρατός χωρίς να το επιδιώξει διαφήμισε την αμυντική βιομηχανία της χώρας του.

                Ειδικά τα διδάγματα και οι εμπειρίες από πραγματικές επιχειρήσεις πέρα από την ανάλυση που επιδέχονται από τα επιτελεία θα έπρεπε να εξετάζονται ως σενάρια από κοινού με τα στελέχη των βιομηχανιών για την πιθανή ανάπτυξη ή εξέλιξη συστημάτων.

                Παράδειγμα: Λίγοι γνωρίζουν ότι ο ΕΣ έζησε μια εμπειρία ανάλογη της ταινίας “Black Hawk down”, δηλαδή τον εγκλωβισμό ενός μικρού κλιμακίου σε περιοχή εξεγερμένου όχλου σε ένα περιστατικό που απειλήθηκαν ζωές αλλά και η ίδια η ειρηνευτική αποστολή στην οποία συμμετείχε η Ελλάδα. Το περιστατικό συνέβει στο ελληνικό κλιμάκιο της KFOR στη Βοσνία που είχε αποστολή την επιβολή της παύσης των εχθροπραξιών μεταξύ αλβανών και σέρβων κοσσοβάρων, όταν ένα μικρό κλιμάκιο εγκλωβίστηκε, σε μια σερβική εκκλησία σε έδαφος αλβανόφωνων, από εξεγερμένο πλήθος. Στο περιστατικό ενεπλάκει μια ομάδα  του 525 Μ/Κ ΤΠΖ, η MNB-E (Διοίκηση της πολυεθνικής δύναμης) και το κέντρο επιχειρήσεων του ΥΕΘΑ.Είναι σίγουρο ότι οι επιτελείς του ΕΣ ανέλυσαν το περιστατικό σε βάθος. Όμως υπήρξε κάποιο συμπέρασμα σχετικά με τον εξοπλισμό που θα έπρεπε να έιχε το κλιμάκιο ή η αλυσίδα διοίκησης. Συζητήθηκε αυτό με τα στελέχη της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας ώστε να καταθέσουν τις προτάσεις τους;

                Με δεδομένη την σημερινή δύκολη οικονομική κατάσταση είναι φανερό ότι τα πανάκριβα εξοπλιστικά συμβόλαια του παρελθόντος, παρόμοια με αυτά των Αραβικών χωρών που πληρώνουν με πετροδολλάρια είναι παρελθόν. Οι ΕΔ πρέπει να μείνουν ετοιμοπόλεμες συντηρώντας και αξιοποιώντας τον υπάρχοντα εξοπλισμό στο έπακρο, συμμετέχοντας σε διεθνείς ασκήσεις και ειρηνευτικές αποστολές και επενδύοντας σε Ελληνική αμυντική τεχνολογία. Εννοούμε βέβαια μια αμυντική βιομηχανία πλήρως ιδιωτικοποιημένη που δε θα είναι καταφύγιο κομματόσκυλων αλλά κοιτίδα νέων και ικανών επιστημόνων και μηχανικών. Τα πλεονεκτήματα πολλά, τόσο λόγω της ανάπτυξης της εγχώριας βιομηχανίας και της απασχόλησης σεβαστού εργατικού δυναμικού όσο και της ανακοπής της ακατάσχετης αιμορραγίας σε συνάλλαγμα που προκύπτει από τις εισαγωγές του μεγαλύτερου ποσοστού των υλικών που χρησιμοποιούν οι ΕΔ.

                Νομίζω ότι έφτασε η ώρα η πολιτική της Ελλάδας σχετικά με την αμυντική της βιομηχανία να δημιουργηθεί ξανά!

Φωτογραφία : Θάνος Παπαδημητρίου