Η κρίση στην Ουκρανία συνεχίζεται και μαζί της συνεχίζουν οι δακρύβρεχτες παρουσιάσεις των διαφόρων αναλυτών όσον αφορά την «άδικη» φύση των ρωσικών κινήσεων στην περιοχή, αλλά και οι φοβικές προσεγγίσεις για τις επιπτώσεις από μια υποτιθέμενη «οργισμένη» αντίδραση της Ρωσίας σε όσους τολμούν να αντιτίθενται στον τρόπο που το Κρεμλίνο διαχειρίζεται το θέμα της Ουκρανίας.

Στον κόσμο των διεθνών σχέσεων όμως, τα πράγματα είναι σπανίως τόσο δραματικά καθώς οι κινήσεις των κρατών στη διεθνή σκακιέρα διέπονται από μερικούς βασικούς κανόνες τους οποίους -θέλοντας και μη- όλοι ακολουθούν στην εξωτερική τους πολιτική.

Με βάση όλα τα παραπάνω θεωρώ χρήσιμο να καταγράψω κάποια βασικά δεδομένα που αφορούν τους εμπλεκόμενους στην ουκρανική κρίση, πριν προχωρήσω στις σκέψεις μου για το θέμα οι οποίες άλλωστε παράγονται ως λογικό αποτέλεσμα των παραπάνω.

Η ΕΠΙΜΟΝΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Ξεκινώντας ανάποδα, δηλαδή πρώτα με το συμπέρασμα, θα πρέπει να πω ότι η Ουκρανία έχει για την Ρωσία τεράστια σημασία για την εθνική της ασφάλεια σε σημείο που είναι αδύνατο το Κρεμλίνο να κάνει πίσω και να αφήσει το Κίεβο να ξεφύγει από την άμεση σφαίρα επιρροής του. Αυτό θα πρέπει να το έχουμε πάντα ως δεδομένο όταν αξιολογούμε την κατάσταση και τις κινήσεις όλων των εμπλεκόμενων στην ουκρανική κρίση.

Γιατί όμως επιμένει τόσο πολύ η Ρωσία για τον έλεγχο της Ουκρανίας; Μήπως για το ότι της χρησιμεύει ως δίοδος για να φτάσει το ρώσικο φυσικό αέριο και πετρέλαιο στην υπόλοιπη Ευρώπη όπως μας λένε οι περισσότεροι δημοσιογράφοι/αναλυτές;  Φυσικά και όχι.

Αυτό που η Ουκρανία έχει να προσφέρει στην Ρωσία δεν είναι άλλο από... τον χώρο της.

Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας της, η Ρωσία βασίστηκε στο στρατηγικό της βάθος, δηλαδή στο βάθος της απόστασης που τη χώριζε από την δυτική Ευρώπη και στην ασφάλεια που αυτό της πρόσφερε έναντι των κατά καιρούς εισβολέων της.

• Ο Ναπολέοντας και ο Χίτλερ καταστράφηκαν από αυτό το βάθος στην προσπάθεια τους να νικήσουν τη Ρωσία και αυτό είναι ένα μάθημα που έχει καταγραφεί μόνιμα στην συλλογική μνήμη της Ρωσικής αμυντικής πολιτικής.

• Κατά την διάρκεια του Ψυχρού πολέμου, η δύση εφάρμοσε την στρατηγική του περιορισμού (containment) έναντι της ΕΣΣΔ, περιορισμένη στα απόμακρα σύνορα που η ΕΣΣΔ έχτισε γύρω και μακριά από τη ρώσικη επικράτεια.

• Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το δυτικό σύνορο της ρώσικης επιρροής μετακινήθηκε προς την ανατολή για περισσότερο από 1500 και έως και 1800 χιλιόμετρα, φέρνοντας τη δυτική επιρροή επικίνδυνα κοντά στη Μόσχα.

• Με την προσχώρηση των βαλτικών χωρών στο ΝΑΤΟ, το Κρεμλίνο έχει ως μοναδική γραμμή άμυνας την Λευκορωσία και την Ουκρανία προκειμένου να κρατήσει μια –έστω και περιορισμένη- εκδοχή του στρατηγικού βάθους που είναι τόσο πολύτιμο για την Ρώσικη ασφάλεια.

Η Ουκρανία όμως έχει ακόμα ένα ρόλο να παίξει στην ασφάλεια της Ρωσίας, καθώς αν η Μόσχα χάσει την επιρροή της πάνω στην Ουκρανία -και ειδικά πάνω στην Κριμαία- στενεύει δραματικά το εύρος των νοτίων ευρασιατικών συνόρων της.

• Η απόσταση μεταξύ των δυτικών ρωσικών συνόρων με την Ουκρανία και των ανατολικών με το Καζακστάν είναι λιγότερο από 650 χιλιόμετρα δημιουργώντας ένα σχήμα λαιμού μπουκαλιού (bottleneck) το οποίο διευρύνεται μόνο αν λάβει κανείς υπόψη του τον έλεγχο που ασκεί η Ρωσία στην περιοχή της Κριμαίας.  

Αν η δυτική επιρροή έφτανε μέχρι τα ανατολικά σύνορα της Κριμαίας, η Ρωσία με τα 650 χιλιόμετρα των bottleneck συνόρων της, θα είχε αυξημένη δυσκολία σε μια σειρά από κρίσιμα για την ασφάλεια της θέματα που αφορούν τις δυνατότητες της:

• Να επεμβαίνει στον Καύκασο,
• Να επηρεάζει τις τουρκόφωνες δημοκρατίες στα ανατολικά της (Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν) και
• Να ελέγχει τα 15 εκατομμύρια ρώσικων μουσουλμανικών πληθυσμών που ζουν στην ευρύτερη περιοχή.

Το ότι πάνω στην νοητή γραμμή των 650 αυτών χιλιομέτρων βρίσκεται η πόλη του Βόλβογκραντ, του παλαιού Στάλινγκραντ δηλαδή, έχει τη σημασία του για την σπουδαιότητα της περιοχής...

Έτσι λοιπόν, η Ουκρανία έχει κρίσιμη σημασία για την ασφάλεια της Ρωσίας και αυτό αναγκάζει την Μόσχα να συμπεριφέρεται αναλόγως όσον αφορά τον έλεγχο της επιρροής που θα μπορεί να ασκεί στην περιοχή.

• Κάτι ανάλογο θα έκανε η οποιαδήποτε άλλη χώρα βρισκόταν στη θέση της Ρωσίας και αυτό δεν έχει να κάνει τίποτα με το αν το καθεστώς διακυβέρνησης της Ρωσίας είναι η απολυταρχία του Πούτιν ή μια ιδεατή δημοκρατία.

• Οι ΗΠΑ αλλά και η ΕΕ το γνωρίζουν αυτό και γι’ αυτό προσπαθούν να πετύχουν το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλ. τον περιορισμό της ρωσικής επιρροής στην περιοχή με το μικρότερο δυνατό για αυτούς κόστος που στην προκειμένη περίπτωση είναι η ενδυνάμωση της έως πρότινος αντιπολίτευσης στην Ουκρανία.

• Δημοκράτες ή καθεστωτικοί, ρώσοι ή δυτικοί, όταν διακυβεύονται τόσο πολλά για τη χώρα τους θα κάνανε όλοι τα ίδια. Η κριτική λοιπόν για την δήθεν σκληράδα της Ρωσίας αλλά και για την δήθεν υποκρισία της δύσης είναι εκτός από ανούσια και άσχετη με το τι πραγματικά διακυβεύεται στην περιοχή.   

Αυτό το δεδομένο είναι γνωστό σε όλους τους εμπλεκόμενους παίκτες στην κρίση της Ουκρανίας και με βάση αυτό θα πρέπει κανείς να αξιολογήσει τις κινήσεις τους.

ΠΟΣΟ ΒΑΘΙΑ ΘΑ ΔΑΓΚΩΣΕΙ Η ΡΩΣΙΑ;

Πολύ κουβέντα γίνεται επίσης τις τελευταίες μέρες για την «ρώσικη αρκούδα» και για την πιθανότητα πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Δεν ξέρω αν η Ρωσία είναι πολική αρκούδα ή κοάλα, ούτε μπορεί ποτέ κανείς να ξέρει τι κρύβεται μέσα στο μυαλό του Πούτιν, δεν μπορώ όμως να παραβλέψω ότι με την υφιστάμενη έως σήμερα κατάσταση η Ρωσία έχει πετύχει τους στόχους της όπως αυτοί προκύπτουν από τα δεδομένα που παρουσίασα νωρίτερα και ως εκ τούτου δεν έχει κανένα λόγο να προχωρήσει σε περαιτέρω στρατιωτική δράση έναντι της Ουκρανίας.

• Μέχρι σήμερα (5 Μαρτίου) η Ρωσία έκανε τις κινήσεις της γνωρίζοντας ότι η αντίδραση των ΗΠΑ και της ΕΕ θα ήταν κυρίως λεκτική και τελικά ανούσια. Μια περαιτέρω διεύρυνση των στρατιωτικών της επιχειρήσεων όμως, θα έθετε σε κίνδυνο τις εμπορικές σχέσεις της Ρωσίας με την ΕΕ.

Αυτή τη στιγμή η Ρωσία βρίσκεται σε σχέση ασύμμετρης αλληλεξάρτησης με την ΕΕ. Αυτό συμβαίνει επειδή από τη μία πλευρά η ΕΕ χρειάζεται την Ρωσία για την προμήθεια ενεργειακών πόρων από αυτή, αλλά και η Ρωσία χρειάζεται την ΕΕ καθώς αυτή αποτελεί τον μεγαλύτερο εμπορικό της εταίρο.

• Αναφέροντας εν συντομία τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της σχέσης, παρατηρούμε ότι η ΕΕ εισάγει αυτή τη στιγμή το 50% των ενεργειακών της πόρων και προμηθεύεται τους μισούς από αυτούς από τη Ρωσία. Έτσι λοιπόν, το 25% περίπου της ενέργειας που καταναλώνει η ΕΕ προέρχεται από την Ρωσία.

• Από την άλλη πλευρά, το εμπόριο μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας έφτασε το 2012 τα 340 δις ευρώ, ποσό που είναι ίσο με το 3% του ΑΕΠ της ΕΕ αλλά είναι ίσο με το 17% του ΑΕΠ της Ρωσίας.
  

• Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ των ΕΕ και Ρωσίας συνιστούν μόνο το 10% των συνολικών εμπορικών συναλλαγών της ΕΕ αλλά φτάνουν στο 40% του συνολικού εξωτερικού εμπορίου της Ρωσίας.

Βλέπουμε λοιπόν ότι ναι μεν η ΕΕ χρειάζεται το Ρώσικο αέριο και πετρέλαιο, αλλά η Ρώσικη οικονομία χρειάζεται πολύ περισσότερο τη ροή καλών εμπορικών σχέσεων με την ΕΕ.

• Από τα παραπάνω προκύπτει ότι συμφέρον και των δύο πλευρών είναι να μη διαταραχθούν οι σχέσεις τους σε σημείο που να εξωθήσει σε αναδιάταξη των εμπορικών τους ροών και η πλευρά που «καίγεται» περισσότερο γι’ αυτό είναι η ρώσικη.

Οι αναλύσεις λοιπόν που προβλέπουν διεύρυνση των ρωσικών επιχειρήσεων στην περιοχή μάλλον δεν έχουν λάβει υπόψη τους όλα τα δεδομένα. Τις δε απόψεις περί των «θυμωμένων» με την Ελλάδα ρώσων που θα μας τιμωρήσουν για τη θέση που πήραμε στην Ουκρανική κρίση, μόνο ως αφελείς και επιδερμικές προσεγγίσεις θα μπορούσα να τις χαρακτηρίσω.

ΠΟΙΟΣ ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΣ;

Με βάση την υπάρχουσα κατάσταση δεν βλέπω την σημερινή Ρωσία ως ένα δρώντα στην περιοχή τόσο επικίνδυνο όσο παρουσιάζεται στα ΜΜΕ.

• Οι ΗΠΑ δεν έχουν κανένα συμφέρον να πιέσουν στρατιωτικά την Ρωσία στα ευρωπαϊκά σύνορα της και ως εκ τούτου η Ρωσία δεν έχει λόγο να εξωθηθεί σε εκτράχυνση της συμπεριφορά της εκτός των υφιστάμενων ανεκτών ορίων.

• Η ΕΕ δεν έχει την ικανότητα να επιβάλει τις απόψεις της στη Ρωσία οπότε ούτε από κει υπάρχει αίτιο για μια ρωσική αποθράσυνση.

Όσο δε η Ρωσία έχει τόσα πολλά να χάσει από την διακοπή των εμπορικών της σχέσεων με την ΕΕ, δεν έχει κανένα λόγο να κινηθεί πέρα από τα όρια που θα θέσουν αυτή την εμπορική σχέση σε κίνδυνο.

Εδώ μπαίνει στην εξίσωση μας η κίνηση των ΗΠΑ στην εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου εντός της επικράτειας της η οποία τις οδηγεί σε ενεργειακή αυτάρκεια σε φυσικό αέριο έως το 2016 και σε πετρέλαιο έως το 2020.

• Η επόμενη λογική κίνηση για τις ΗΠΑ θα πρέπει να είναι η εξαγωγή σημαντικών ποσοτήτων αυτού του φυσικού αερίου προς την ΕΕ.

• Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι μετά από τη λήξη του ψυχρού πολέμου, οι ΗΠΑ βρέθηκαν στην περίεργη κατάσταση να ηγούνται της μεγαλύτερης στρατιωτικής συμμαχίας στον πλανήτη, του ΝΑΤΟ, έχοντας όμως όλους τους ευρωπαίους συμμάχους τους ενεργειακά εξαρτώμενους από τη Ρωσία.

• Η Ουάσιγκτον έχει πλέον τη δυνατότητα να ανατρέψει αυτή την κατάσταση τροφοδοτώντας την ΕΕ με το -κατά πολύ φθηνότερο- δικό της σχιστολιθικό αέριο, κερδίζοντας επιρροή και χρήματα από την ΕΕ σε βάρος της Ρωσίας και αυτό θα πρέπει να αναμένουμε ότι θα ξεκινήσει να κάνει στα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια.

Τότε, θα πρέπει να εξετάσουμε τις πιθανότητες να γίνει η Ρωσία πολύ πιο επικίνδυνη και επιθετική, καθώς θα έχει πολύ περισσότερα να χάσει από τις ΗΠΑ και πολύ λιγότερα να κερδίσει από την ΕΕ.

Το αν λοιπόν είναι η Ρωσία επικίνδυνη για τη Δύση είναι μάλλον λάθος ερώτηση, αφού περισσότερη σημασία έχει το πότε οι συνθήκες θα είναι τέτοιες όπου τα συμφέροντα των δύο πλευρών θα είναι τόσο αντικρουόμενα που να προκαλέσουν ουσιαστικές και έντονες τριβές μεταξύ τους.

Η σημερινή κρίση στην Ουκρανία όμως, παρά την προφανή σοβαρότητα της, δεν δείχνει να έχει τα στοιχεία που θα την κάνουν να εξελιχθεί σε κάτι περισσότερο από αυτό που βλέπουμε στους δέκτες μας αυτή τη στιγμή.

ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ;

Όπως ανέφερα παραπάνω θεωρώ ότι είναι αστείες και επιφανειακές οι προσεγγίσεις που λένε ότι έχουμε «κάψει» τις σχέσεις μας με τους Ρώσους από τη στάση μας στο θέμα της Ουκρανίας.

• Σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα οφείλει να ακολουθήσει την ΕΕ στην ρητορική της για το θέμα και δεν έχει κανένα λόγο να φοβηθεί τις οποιεσδήποτε «επιπτώσεις» κάποιου δήθεν ρώσικου «θυμού».

Αν κάτι θέλει προσοχή, αυτό είναι το ότι η Ουκρανική κρίση δίνει μια τελευταία ευκαιρία στην Τουρκία του Ερντογάν να βελτιώσει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ και να αντιστρέψει την αρνητική της πορεία τους τελευταίους μήνες στο διεθνές πεδίο.

• Βέβαια ο Τούρκος πρωθυπουργός δείχνει να βρίσκεται σε μια μη αντιστρέψιμη καθοδική πορεία, αλλά αυτό δεν αλλάζει το ότι η προσοχή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής θα πρέπει να είναι στραμμένη προς τα κει.

Αντ’ αυτού βέβαια, είδαμε σήμερα τον έλληνα ΥΠ.ΕΞ. να αναλώνεται στο θέμα της απελευθέρωσης των συνταγογραφούμενων φαρμάκων κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου που παραχώρησε για το θέμα της Ουκρανίας...  

Εικόνα: Adrian S Jones @ flickr