Καταθέτω εδώ μια πρόταση αναθεώρησης / βελτίωσης της αντίληψής μας για την εκπαίδευση. Προτείνω ένα μοντέλο στο οποίο το κράτος μοιράζει στους γονείς κουπόνια – εισιτήρια για την ετήσια φοίτηση των παιδιών τους στα σχολεία. Τα «εισιτήρια» αυτά εξαργυρώνονται σε υπηρεσίες φοίτησης μαθητών σε σχολείο της επιλογής τους.

Τα κουπόνια έχουν αξία σταθμισμένη: αντιστοιχούν σε περισσότερα χρήματα για απομακρυσμένες / δυσπρόσιτες / μη πυκνοκατοικημένες ή ακόμα χαμηλού εισοδήματος περιοχές ώστε να αμβλύνονται οι εγγενείς διαφορές. Ακόμα, στη στάθμιση λαμβάνονται υπόψη η ηλικία των μαθητών αλλά και το επίπεδο των κτιριακών εγκαταστάσεων των σχολείων. Σε πολύ ακραίες περιπτώσεις (π.χ. νησιά με σχολεία των 5 μαθητών) η κεντρική κυβέρνηση επιδοτεί συμπληρωματικά, αλλά μόνο σε τέτοιες.

Οι συνήθεις περιπτώσεις δημοσίων σχολείων μετατρέπονται σε αστικές μη κερδοσκοπικές τοπικές εταιρείες υπό τη διοίκηση γονιών, δασκάλων και αποφοίτων. Οι σχηματισμοί αυτοί χρηματοδοτούνται  από τα «εισιτήρια». Στους φορείς αυτούς παραχωρείται δωρεάν το δικαίωμα χρήσης των υποδομών των σχολικών εγκαταστάσεων.

Φυσικά δεν σταματούν να υπάρχουν ανάγκες για νέες σχολικές υποδομές ή σοβαρές αναβαθμίσεις σε υπάρχουσες. Αυτές υλοποιούνται με πλήρη ευθύνη των Δήμων. Δηλαδή ο Δήμος κατασκευάζει ή ανακαινίζει ή επεκτείνει κλπ. σχολικά κτίρια αλλά τα διαχειρίζονται / συντηρούν απευθείας οι διοικήσεις των σχολείων τους. Για νέα σχολικά κτίρια, ο Δήμος, μετά την κατασκευή του κτιρίου και προμήθεια του εξοπλισμού, μεριμνά και ρυθμίζει τους κανόνες για την ίδρυση της σχετικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Προωθεί ακολούθως την εγγραφή, ως αρχικών μελών, των γονέων της περιοχής που ενδιαφέρονται να εγγράψουν το παιδί τους στο νέο σχολείο. Έτσι πρωτο-δημιουργείται ο φορέας που θα διοικήσει ένα νέο σχολείο.

Καταργούνται οι κατά τόπους διευθύνσεις εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, οι δημοτικές σχολικές επιτροπές, οι δημοτικές επιτροπές παιδείας, τα κεντρικώς αποφασιζόμενα βιβλία και προγράμματα σπουδών, οι αντίστοιχες διευθύνσεις του Υπουργείου Παιδείας. Όλα τα κονδύλια που αποδεσμεύονται αλλά και αυτά για λειτουργικά έξοδα, μισθοδοσία, βιβλία κλπ. ενσωματώνονται στα εισιτήρια που λαμβάνουν οι γονείς των μαθητών, δωρεάν. Μάλιστα προς αποφυγήν μελλοντικών … αιφνιδιασμών το ποσό της χρηματοδότησης των σχολείων μέσω των κουπονιών «κλειδώνει» ως ποσοστό του ΑΕΠ στο μέσο όρο του αντίστοιχου ποσοστού που ισχύει σε προηγμένες εκπαιδευτικά ευρωπαϊκές χώρες και με αντίστοιχες προκλήσεις (π.χ. Φινλανδία). Εννοείται ότι το ποσό διαμορφώνεται κατ’ ελάχιστον στο σήμερα δαπανούμενο. Όμως πλέον φθάνει ατόφιο στα σχολεία και δεν χάνεται … στο δρόμο για αυτά. Είνια φανερό ότι μεσοσταθμικά αυτό μπορεί να αναβαθμίσει τις αμοιβές των διδασκόντων σημαντικά, όμως τα οφέλη δεν σταματάνε εκεί.

Οι έχοντες πάνω από ένα οικογενειακό εισόδημα σε σχέση με τον αριθμό παιδιών (π.χ. πάνω από 70 χιλιάδες ευρώ ανά παιδί) δεν λαμβάνουν δωρεάν εισιτήρια. Πληρώνουν δίδακτρα ακόμα κι αν επιλέξουν το πρώην κρατικό σχολείο. Το ίδιο και οι μη έχοντες φορολογική κατοικία εντός Ελλάδας (ή Ε.Ε.). Όλοι οι υπόλοιποι λαμβάνουν το εισιτήριο για τα παιδιά τους δωρεάν. Με αυτό μπορούν να εγγράφουν τα παιδιά τους σε όποιο σχολείο επιλέγουν με παραχωρημένες κρατικές εγκαταστάσεις . Μπορούν να εγγράφουν τα παιδιά τους και σε ιδιωτικά σχολεία με το ίδιο κουπόνι, αλλά η εκάστοτε επιχείρηση μπορεί να ζητά και επιπλέον δίδακτρα (ως διαφορά τιμής) ή και όχι. Είναι 100% στην επιλογή της. Τα σχολεία όμως που θα έχουν λάβει παραχωρημένες κρατικές εγκαταστάσεις δεν θα μπορούν ποτέ να ζητούν δίδακτρα από μαθητές δικαιούχους δωρεάν εισιτηρίου.

Ο ρόλος του Υπουργείου Παιδείας σε σχέση με τα σχολεία περιορίζεται στη θέσπιση βασικών κανόνων και τη διενέργεια έλεγχων. Θεσπίζονται απαραίτητα κανόνες για τις ελάχιστες απαιτούμενες γνώσεις του αποφοίτου κάθε τάξης και κάθε βαθμίδας, ώστε να είναι δυνατή και η μεταγραφή μαθητή από ένα σχολείο σε άλλο. Δημιουργούνται ελεγκτικοί μηχανισμοί ώστε να βεβαιώνεται ότι το απολυτήριο κάθε σχολείου αντιστοιχεί σε κάποιες αναγκαίες βασικές γνώσεις και δεξιότητες, ένα εθνικό απολυτήριο τόσο για την υποχρεωτική εκπαίδευση όσο και για το Λύκειο. Τέλος το υπουργείο θεσπίζει και ελέγχει την τήρηση κάποιων προδιαγραφών από όλα τα σχολεία (π.χ. ως προς το διδακτικό προσωπικό, ως προς την κατάσταση των εγκαταστάσεων, ως προς τις εφαρμοζόμενες πρακτικές, ως προς τους κανόνες υγείας και ασφάλειας, ως προς κάποια βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά κλπ.). Φυσικά καταργείται κάθε διοικητική σχέση του σχολείου και του προσωπικού του με το υπόλοιπο κράτος. Αποσπάσεις, μετατάξεις, κλπ. «εξαφανίσεις» τέλος.

Πέραν των παραπάνω, όλα τα υπόλοιπα θα είναι στην απόλυτη ευχέρεια της διοίκησης του κάθε σχολείου. Αυτή θα μπορεί να επιλέξει ελεύθερα:

-          Το πρόγραμμα σπουδών

-          Τα βιβλία

-          Τη μεθοδολογία εκπαίδευσης

-          Τις συμπληρωματικές δραστηριότητες

-          Το ωράριο και το ωρολόγιο πρόγραμμα

-          Τον τρόπο κατάταξης των μαθητών σε τάξεις / τμήματα

-          Τη μέθοδο αξιολόγησης των επιδόσεων των μαθητών

-          Τον τρόπο επιλογής και αξιολόγησης του εκπαιδευτικού και λοιπού προσωπικού

-          Τις αμοιβές των εκπαιδευτικών και λοιπών σχολικών υπαλλήλων

-          Την πρόσληψη και απόλυση εκπαιδευτικών και λοιπών υπαλλήλων

-          Την ονομασία του σχολείου

-          Τον αριθμό μαθητών ανά τμήμα

-          Την περίοδο έναρξης και λήξης των μαθημάτων, τις διακοπές και τις εκπαιδευτικές αργίες (πέραν των βασικών επίσημων αργιών της χώρας).

-          Την ενσωμάτωση δραστηριοτήτων, εκπαιδευτικού ή και ψυχαγωγικού ή δημιουργικού χαρακτήρα στις δραστηριότητές του

-          Την πιθανή ανεύρεση συμπληρωματικών πόρων π.χ. από χορηγίες ή άλλες δραστηριότητες

-          Τη διεκδίκηση επιχορηγήσεων από τοπικούς και μη φορείς

-          Τη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά, εθνικά ή και τοπικά προγράμματα

-          Την διαμόρφωση της αξίας των διδάκτρων για παιδιά γονέων που δεν δικαιούνται εισιτήριο.

-          Τις διαδικασίες και τα κριτήρια αποβολής μαθητών.

-          Τις διαδικασίες και τα κριτήρια εγγραφής νέων μαθητών.

και πάρα πολλά άλλα!

Η διοίκηση του σχολείου είναι η διοίκηση της εκάστοτε μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Αυτή έχει ως μέλη τους γονείς των μαθητών, τους εκπαιδευτικούς (και μη) που εργάζονται στη σχολική μονάδα και τους ενήλικες αποφοίτους μερικών πρόσφατων ετών (π.χ. 5). Κάθε ένας που χάνει την ιδιότητα που τον κατέταξε στο παραπάνω σύνολο, χάνει και την ιδιότητα του μέλους, ενώ κάθε ένας που αποκτά κάποια από τις παραπάνω ιδιότητες γίνεται αυτοδικαίως και μέλος. Τα μέλη της μη κερδοσκοπικής εταιρείας αποτελούν την Γενική Συνέλευση διοίκησης του σχολείου. Εκλέγουν ΔΣ, διορίζουν Διευθυντή Σχολείου και Υποδιευθυντές και εκχωρούν σε αυτούς όσες αρμοδιότητες συναποφασίσουν. Το Δ.Σ. ελέγχει τη διεύθυνση, η Γενική Συνέλευση ελέγχει το Δ.Σ. και τη Διεύθυνση. Έλεγχο μπορεί να διενεργεί και το υπουργείο ενώ η οικονομική διαχείριση ελέγχεται υποχρεωτικά και από ανεξάρτητους ορκωτούς λογιστές κάθε σχολική χρονιά.

Το εισιτήριο στο σχολείο δεν έχει φυσική υπόσταση. Οι γονείς μπορούν με έναν ηλεκτρονικό τρόπο, αντίστοιχο του τρόπου υποβολής φορολογικών δηλώσεων, να δηλώνουν το σχολείο φοίτησης του κάθε παιδιού τους, που επιβεβαιώνεται από τη διεύθυνση του αντίστοιχου σχολείου. Το κράτος βάσει αυτού του on-line μητρώου αποδίδει στα σχολεία τα αντίστοιχα χρήματα σε ισόποσες μηνιαίες δόσεις. Σε περίπτωση μεταγραφής μαθητή ενημερώνεται το μητρώο από τους γονείς και τη διεύθυνση του σχολείου.

Φυσικά, για να μεταβούμε σε κάτι τόσο διαφορετικό από ό,τι έχουμε μάθει όλα αυτά τα χρόνια χρειαζόμαστε ένα σχέδιο αλλαγής. Θα μπορούσε άμεσα να ξεκινήσει κάτι τέτοιο πιλοτικά σε μια περιφέρεια ή έστω σε ένα Δήμο και να μετρηθούν τα αποτελέσματα τόσο στο επίπεδο της ικανοποίησης των άμεσα εμπλεκόμενων (γονέων, μαθητών και εκπαιδευτικών) όσο και στο επίπεδο των γνώσεων και δεξιοτήτων των αποφοίτων.

Θεωρείτε ότι έχει αξία να εξετάσουμε μια τέτοια προσέγγιση σε βάθος; Δεν είναι απόλυτα δημοκρατική; Δεν θα ήταν χρήσιμο τουλάχιστον κάποια στοιχεία της να υιοθετηθούν από την κοινωνία και πολιτικούς φορείς που διεκδικούν την εξουσία; Το βλέπετε λογικό να συνεχίζουμε να κρατάμε ως ταμπού εκτός της δημόσιας συζήτησης πολλά από τα θεμελιώδη θεσμικά ζητήματα της εκπαίδευσης; Ευελπιστώ το παρόν να βάλει ένα λιθαράκι στην έναρξη μιας δημόσιας διαβούλευσης για ένα καλύτερο σχολείο.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν εφαρμόσουμε έστω πιλοτικά κάτι σαν το παραπάνω, στην πορεία θα χρειαστούν σημαντικές επιπλέον βελτιώσεις. Θέλουμε όμως να δοκιμάσουμε κάτι πιο ευέλικτο και δυναμικό ή να προσπαθούμε να «σκεπάσουμε» όλους τους ανθρώπους με το ένα «σκέπασμα», ακόμα κι αν για άλλους είναι κοντό, για άλλους μακρύ, για άλλους χοντρό και για άλλους ψιλό; Έχει νόημα η παραδοσιακή κεντροποιημένη προσέγγιση όταν όλοι αναγνωρίζουν ότι το αποτέλεσμά της είναι ... μη ικανοποιητικό;

Θέλουμε η τοπική κοινωνία να αναλάβει ενεργό ρόλο και ευθύνες ή προτιμούμε να διατηρήσουμε ως άλλοθί της την αδιαμφισβήτητα διεφθαρμένη και δυσλειτουργική κεντρική εξουσία; Και, τέλος, ο παιδαγωγός θέλει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που του προσφέρει ένα τέτοιο μοντέλο ή προτιμά τη «σιγουράντζα» της κρατικής μονιμότητας και του ολοένα και πενιχρότερου μισθού; Θα υπογράφατε για τη διενέργεια δημοψηφίσματος πάνω σε ό,τι προκύψει από τη δημόσια συζήτηση για το νέο σχολείο;

Ας ανοίξουμε αυτό το δημόσιο διάλογο τώρα. Η συζήτηση για το μέλλον δεν μπορεί να περιμένει πότε το ... παρόν θα «χαρίσει» χρόνο.

Σεραφείμ Αθ. Κοτρώτσος