Το τέλος του συντεχνιακού καπιταλισμού

Αυτοί που κατηγορούν τον «νεοφιλελευθερισμό» για την χρηματοοικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, είναι οι ίδιοι που δημιούργησαν τις συντεχνιακές καπιταλιστικές δομές που οδήγησαν στην απληστία και την κρατική διαφθορά.

Περιορισμοί στις συντάξεις, αβεβαιότητα για το μέλλον, ανεργία των νέων, λιτότητα και μισθολογικές περικοπές –όλα αυτά έχουν μία κοινή αφετηρία, αυτήν ενός πολυδάπανου, σπάταλου και πανταχού παρόντος κράτους που ήθελε να κάνει τα πάντα και να ασχολείται με ο,τιδήποτε. Όλα δε αυτά το παμφάγο αυτό κράτος τα έκανε με δανεικά!

Έτσι, σήμερα οδήγησε την Ελλάδα στην χρεοκοπία, αύριο ίσως έλθει η σειρά της Πορτογαλίας, μεθαύριο της Ιταλίας και, γιατί όχι, στο τέλος να βρούμε και τη Γαλλία. Παρόλα αυτά, λύσεις υπάρχουν, εφόσον όμως υπάρξει και το απαραίτητο πολιτικό θάρρος –είδος εν ανεπαρκεία… Σε τί έγκειται, ωστόσο; Πολύ απλά, στην εξάρθρωση του συντεχνιακού καπιταλισμού, που αποτελεί πραγματική μάστιγα της εποχής μας και τεράστια απειλή για την παγκόσμια οικονομία. Αν αυτό δεν συμβεί, η κατάσταση αργά ή γρήγορα θα εκτροχιαστεί.

Ο όρος καπιταλισμός σήμαινε κάποτε ένα οικονομικό σύστημα στο οποίο το κεφάλαιο ήταν ιδιωτικό. Οι ιδιοκτήτες του αποφάσιζαν πώς θα το εκμεταλλευτούν και χρησιμοποιούσαν για τον σκοπό αυτό τις προβλέψεις, τις ιδέες και την δημιουργικότητα επιχειρηματιών και καινοτόμων ανθρώπων. Σε αυτό το σύστημα ατομικής ελευθερίας και ατομικής ευθύνης δεν υπήρχε χώρος για τις κυβερνήσεις να επηρεάσουν την λήψη των οικονομικών αποφάσεων. Απλά: επιτυχία σήμαινε κέρδη και αποτυχία χασούρα. Οι επιχειρήσεις επιβίωναν μόνον εφόσον κάποιοι ελεύθεροι πολίτες αποφάσιζαν με την θέλησή τους να αγοράζουν τα προϊόντα τους. Αν όχι, τότε πτώχευαν.

Ο καπιταλισμός έγινε κυρίαρχος στον 19ο αιώνα, όταν δημιούργησε συνθήκες εγγενών του καινοτομιών. Οι κοινωνίες που τον υιοθέτησαν απέκτησαν μία άνευ προηγουμένου ευημερία, απόλαυσαν εργασιακή απασχόληση, απέκτησαν παραγωγικότητα και οικονομική ανάπτυξη και αποτέλεσαν ένα θαύμα που έβαλε τέρμα στην πατροπαράδοτη γενικευμένη φτώχεια. Ερχόμαστε, όμως, στο σήμερα. Το καπιταλιστικό σύστημα έχει διαφθαρεί, ενώ το κράτος είναι πανταχού παρόν.

Έχει αναλάβει την ευθύνη για τα πάντα –από το εισόδημα της μεσαίας τάξης έως την κερδοφορία των μεγάλων επιχειρήσεων και την βιομηχανική ανάπτυξη. Επίσης, όπως έχει φανεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, το κράτος είναι έτοιμο να διασώσει τα σφάλματα του ιδιωτικού τομέα, του κακού καπιταλισμού.

Το τί συμβαίνει όμως σήμερα είναι σίγουρα μία κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Αλλιώς, απλά αυτό το σύστημα δεν είναι καπιταλισμός. Είναι ένα σύστημα οικονομικής τάξης που θυμίζει Μπίσμαρκ και Μουσολίνι. Είναι, δηλαδή, κορπορατισμός. Ο κορπορατισμός πνίγει την δυναμική που παράγει δημιουργική εργασία, ταχεία ανάπτυξη και που δημιουργεί ευκαιρίες. Συντηρεί κάποιες θνησιγενείς, ληθαργικές σπατάλες, αντιπαραγωγικές αλλά δικτυωμένες επιχειρήσεις εις βάρος κάποιων άλλων δυναμικών νεόφερτων, οι οποίες όμως δεν έχουν διασυνδέσεις. Προωθεί την βιομηχανοποίηση, την οικονομική εξέλιξη και το εθνικό μεγαλείο εις βάρος της ατομικής οικονομικής ελευθερίας και ευθύνης. Στην σημερινή εποχή αεροπορικές εταιρείες, αυτοκινητοβιομηχανίες, αγροτικές επιχειρήσεις, ΜΜΕ, επενδυτικές τράπεζες, hedge funds και πολλοί άλλοι τομείς θεωρούνται από κάποιο σημείο και μετά ως πάρα πολύ σημαντικοί, δεν μπορούν να αντέξουν από μόνοι τους στην ελεύθερη αγορά, συνεπώς χρειάζονται χείρα βοηθείας από το κράτος εν ονόματι του δημοσίου συμφέροντος.

Παντού γύρω μας βλέπουμε το κόστος του κορπορατισμού: Δυσλειτουργικές επιχειρήσεις που επιβιώνουν παρά την ανικανότητά τους να προσφέρουν στους πελάτες τους, αρτηριοσκληρωτικές οικονομίες με μηδενική ανάπτυξη, ανύπαρκτες ευκαιρίες για νέους ανθρώπους, χρεοκοπημένα κράτη και μια αυξανόμενη συγκέντρωση πλούτου στα χέρια κάποιων οι οποίοι είναι διαπλεκόμενοι και διατηρούν στενούς δεσμούς με αυτούς που έχουν εξουσία. Θα επαναλάβουμε: αυτό δεν είναι καπιταλισμός –ή, καλύτερα, αυτό είναι ο κακός καπιταλισμός. Αυτή η μεταφορά ισχύος από τους κεφαλαιοκράτες και καινοτόμους στους κρατικούς αξιωματούχους, αποτελεί την αντίθεση του καπιταλισμού. Και όμως, όλοι οι ευνοούμενοι αυτού του συστήματος έχουν το θράσος να τα ρίχνουν όλα στον καπιταλισμό και στην έλλειψη ρυθμιστικής νομοθεσίας –κάτι που στην ουσία σημαίνει ότι χρειάζεται περισσότερη κρατική παρέμβαση, ρουσφέτι και κορπορατισμός.

Ένα τέτοιο σύστημα δεν είναι βιώσιμο. Αυτό το μοντέλο δεν φαίνεται λογικό σε μία ολόκληρη νέα γενιά που μεγάλωσε με το Διαδίκτυο, το οποίο αποτελεί και την μεγαλύτερη παγκόσμια ελεύθερη αγορά αγαθών και ιδεών. Η επιτυχία ή μη των εταιρειών του Ίντερνετ αποτελεί και την καλύτερη διαφήμιση για την ελεύθερη αγορά. Τα κοινωνικά δίκτυα ανεβαίνουν και κατεβαίνουν σχεδόν αμέσως.

Η επιτυχία τους εξαρτάται από το κατά πόσον ικανοποιούν τους πελάτες τους. Κάποιοι ιστότοποι, όπως το Friendster και το MySpace, κυνήγησαν το κέρδος βάζοντας σε κίνδυνο τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών τους, γι αυτό τιμωρήθηκαν με την στροφή των χρηστών αυτών προς πιο ασφαλείς ανταγωνιστές όπως το Facebook και το Twitter. Δεν χρειάστηκε καμμία κρατική παρέμβαση για να γίνει αυτό. Μάλιστα, αν τα σύγχρονα κορποριστικά κράτη επιχειρούσαν κάτι τέτοιο, τότε σίγουρα θα βλέπαμε το MySpace να ασθμαίνει στηριζόμενο από τα χρήματα των φορολογουμένων και προσπαθώντας να πείσει ότι θα αναμορφώσει τις πολιτικές απορρήτου.

Το Διαδίκτυο, ως μία ελεύθερη αγορά ιδεών, δεν χαϊδεύει τον κορπορατισμό. Όσοι νέοι μεγάλωσαν με τις αποκεντρωμένες πρακτικές του και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών θεωρούν παντελώς ξένη την ιδέα της κρατικής υποστήριξης προς κάποιες εταιρείες και βιομηχανίες. Πολλοί συμμετέχοντες στα παραδοσιακά ΜΜΕ αρέσκονται να επαναλαμβάνουν ότι «αυτό που ωφελεί την τάδε εταιρεία ωφελεί και την Αμερική», αλλά σίγουρα αυτό δεν το λένε πολλοί στο Twitter.

Είναι ξεκάθαρο: Η νομιμοποίηση του κορπορατισμού φθίνει όλο και πιο πολύ, μαζί με την δημοσιονομική υγεία των κρατών που στηρίχθηκαν πάνω του. Αν οι πολιτικοί δεν ανατρέψουν τον κορπορατισμό, αυτός θα ταφεί μέσα στο χρέος και στις πτωχεύσεις και την κατάρρευση οικονομιών.

Ένα νέο καπιταλιστικό σύστημα θα αναδυθεί από τα ερείπιά του. Τότε μόνον ο καπιταλισμός θα ξανακερδίσει την πραγματική του σημασία και όχι αυτήν που τού κόλλησε ο κορπορατισμός που κρύβεται πίσω του ή ο σοσιαλισμός που τον λοιδορεί και τον ενοχοποιεί. Υπό αυτές τις συνθήκες, αυτό το κράτος υπό το βάρος των χρεών του καλείται να πεθάνει. Και θα το διαδεχθεί ένα άλλο κράτος, πιο λιτό, λιγότερο αλαζονικό και πιο αποτελεσματικό, προς όφελος της κοινωνίας και όχι των Ταρτούφων της γραφειοκρατίας.

Του Καρόλου Γκαβ
[Γάλλος οικονομολόγος, συγγραφέας και διεθνής χρηματοοικονομικός σύμβουλος]
Πηγή: European Business Review
Δημοσιεύτηκε: Κυριακή, 8 Απριλίου 2012