Η βασική αρχή παραγωγής πλούτου σε μια οικονομία έγκειται στην μέγιστη αξιοποίηση των παραγωγικών συντελεστών της. Οι δύο πρώτοι παραγωγικοί συντελεστές είναι η γη, ο φυσικός πλούτος, και το κεφάλαιο δηλαδή μηχανήματα, κτήρια, αλυσίδες παραγωγής, δίκτυα διανομής,  υποδομές, και η ενσωματωμένη στο κεφάλαιο τεχνογνωσία όπως η δομή της αλυσίδας παραγωγής, τα δίκτυα διανομής, το brand name και πολλά άλλα.

Ο σημαντικότερος όμως παραγωγικός συντελεστής δεν είναι άλλος από την ανθρώπινη εργασία. Στην εποχή της οικονομίας, της γνώσης και της εξειδίκευσης είναι ο πιο σπουδαίος πόρος. Περιλαμβάνει τις ειδικές παραγωγικές γνώσεις και τεχνικές σε κάθε παραγωγική δραστηριότητα που έχουν ενσωματωθεί στον ανθρώπινο νου, από τον αγρότη ως τον οικοδόμο,  από το στέλεχος διοίκησης ως τον ειδικό επιστήμονα, από τον γραφίστα ως τον έμπορο, από τον επιστήμονα ως τον καλλιτέχνη. Περιλαμβάνει επίσης, και ίσως κυρίως,  την κουλτούρα, το ήθος της εργασίας, και την γενικότερη κοινωνική συμπεριφορά. Αυτό που συνηθίσαμε να αποκαλούμε "σύστημα αξιών". 

Αυτός ο τελευταίος είναι ο λόγος που η παραγωγική δυνατότητα κάθε οικονομίας δεν αλλάζει εύκολα ούτε μεταφέρεται αυτόματα από τόπο σε τόπο εάν υποθέσουμε ότι μπορούσαμε να μεταφέρουμε πλήρως όλα τα άλλα.

Αν επί παραδείγματι γίνονταν να μεταφερθεί με μιας το σύνολο της παραγωγικής βάσης της Γερμανίας στην Ρωσία ή στην Αφρική, ή αυτή της Ολλανδίας στο Μπαγκλαντές (γη, παραγωγικές μονάδες, πόροι, κεφάλαιο) είναι βέβαιο ότι η παραγωγική ικανότητα θα ήταν διαφορετική καθώς ο τελευταίος συντελεστής θα ήταν διαφορετικός. Η ανάστροφα εάν δια μιας οι Φινλανδοί εξαφανίζονταν και τους αντικαθιστούσε αντίστοιχος αριθμός κατοίκων της Ελλάδας, της Αυστρίας ή της Νιγηρίας προφανώς δεν θα είχαμε το ίδιο παραγωγικό μοντέλο, την ίδια κοινωνική λειτουργία πριν περάσουν λίγα ή αρκετά χρόνια ώστε ενδεχόμενα να αναπτυχθεί ή προσαρμοστεί ο ανθρώπινος συντελεστής, χωρίς βέβαια και αυτό να είναι νομοτέλεια. Εάν μεταφέρονταν οι σημερινοί Ολλανδοί στο Μπαγκλαντές θα είχαμε σίγουρα ένα διαφορετικό Μπαγκλαντές αλλά όχι κατ'ανάγκη μια Ολλανδία του Ινδικού Ωκεανού.

Στον ανθρώπινο συντελεστή, στην διαμόρφωση και συμπεριφορά του, στην γλώσσα,  στον υλικό και άϋλο πολιτισμό του, συγκεντρώνεται το σύνολο της γνώσης, της τεχνογνωσίας και του παραγωγικού δυναμικού που έχει συσσωρεύσει το παραγωγικό σύστημα μιας κοινωνίας για αιώνες. Από την διαμόρφωσή του εξαρτάται η ποιότητά του.  

Σε κάθε περίπτωση όταν σε μια οικονομία υπάρχουν σχολάζοντες πόροι ή πόροι που δεν παράγουν όσο θα μπορούσαν και ιδιαίτερα ανθρώπινοι πόροι (με μόνο όριο την μεσομακροπρόθεσμη βιωσιμότητα σε σχέση με το περιβάλλον) τότε η οικονομία αυτή παράγει λιγότερο πλούτο από όσο θα μπορούσε και επομένως ασχέτως της κατανομής του είναι φτωχότερη από τις δυνατότητές της.

Από το σύνολο του πλούτου ένα μέρος αφαιρεί το κράτος μέσω των φόρων προκειμένου να εξασφαλίσει τα βασικά αγαθά που έχουν οι πολίτες συμφωνήσει ότι αποτελούν κοινή υποχρέωση και είναι απαραίτητα για την συνέχιση της παραγωγικής διαδικασίας: καταρχήν την λειτουργία  της Δημοκρατίας και την παραγωγή νομικού πλαισίου, την απονομή δικαιοσύνης, την ασφάλεια και την χωροταξία και τις υποδομές που τις εξυπηρετούν, δηλαδή τις βασικές εκείνες υπηρεσίες που αποτελούν τον σκληρό πυρήνα του Κράτους.

Αυτές επιτρέπουν την ειρηνική συμβίωση των πολιτών και αποτελούν προϋπόθεση για την λειτουργία της οικονομίας αλλά και της Δημοκρατίας. Είναι οι λειτουργίες που εξασφαλίζουν τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων: να κινούνται ελεύθερα στην επικράτεια, να συναθροίζονται και να συμβιώνουν με τους υπόλοιπους ειρηνικά.

Ακολουθούν η Παιδεία και η Κοινωνική Πρόνοια, οι οποίες  πέρα από την λειτουργία τους ενισχυτικά ως προς τις κεντρικές δράσεις της πολιτείας (ενισχύουν την δημοκρατική λειτουργία και το αίσθημα ασφάλειας) λειτουργούν και ως παραγωγικές επενδύσεις υψηλού πολλαπλασιαστικού αποτελέσματος. Δημόσια δράση δεν σημαίνει υποχρεωτικά παραγωγή των αντίστοιχων υπηρεσιών από το κράτος αλλά καθορισμός των στόχων της δράσης από το Κράτος και κάλυψή της με δημόσια δαπάνη. 

Η Παιδεία διαμορφώνει τον ανθρώπινο πόρο και την συμπεριφορά του, μεταφέρει ειδικές και γενικές γνώσεις και καλλιεργώντας αξίες, διασφαλίζει την λειτουργία της Δημοκρατίας εκπαιδεύοντας τους πολίτες στις αρχές της: την ελευθερία και το δίδυμο ισοδύναμό της, την ευθύνη.

Η συνάρθρωση της Παιδείας με την παραγωγική διαδικασία συνίσταται στο ότι επιδιώκει να δημιουργήσει το περιβάλλον εκείνο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι θα έχουν την διαρκή ευκαιρία να έχουν πρόσβαση στις γνώσεις και την εκπαίδευση που αντιστοιχούν στα ταλέντα και τις ικανότητές τους. Εξασφαλίζει την βέλτιστη αξιοποίηση του ανθρώπινου πόρου, καθώς οι δεξιότητες και το ταλέντο είναι ισοκατανεμημένα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και ομάδες. Αδυναμία εξέλιξης ικανών και ταλαντούχων λόγω κοινωνικών φραγμών και αποκλεισμών από την γνώση συνεπάγεται σημαντική απώλεια ανταγωνιστικότητας συνολικά, άρα πλούτου  για όλους. Η δημόσια δράση στην Παιδεία διασφαλίζει την κινητικότητα μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων και την παραγωγή ηγετικών ομάδων αποτελούμενων από τους ικανότερους, όπως και την ατομική πρόοδο των ανθρώπων ανάλογα με τα ταλέντα και τις ικανότητές τους με την διαρκή παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους. 

Την κοινωνική κινητικότητα εξασφαλίζουν διαχρονικά στην ιστορία δύο πράγματα: ο έρωτας, ο οποίος φέρνει σε επικοινωνία ανθρώπους διαφορετικής προέλευσης, και η παιδεία. Οι συνδυασμοί κοινωνικής ρύθμισης των δύο αυτών στοιχείων καθόρισαν  την δομή εξουσίας των κοινωνιών μας από την κλασική Αρχαιότητα έως σήμερα, τις βύθισαν στον σκοταδισμό  και την φτώχεια ή τις κίνησαν προς το φως και την ευμάρεια.

Στην διάρκεια των σκοτεινών χρόνων του Μεσαίωνα ο έρωτας υπόκειταν σε αυστηρή υπερρύθμιση, καθώς η κοινωνική κινητικότητα θεωρούνταν ανατρεπτική. Η ελεύθερη ερωτική διάθεση και η κοινωνική κινητικότητα που αυτή συνεπάγεται ήταν ανατρεπτική σε ένα σύστημα όπου η δημιουργία οικογένειας είχε συγκεκριμένους στόχους αναπαραγωγής και ένωσης περιουσιών ή ακόμη και βασιλείων και διασφάλισης εξουσίας ή απλά επιβίωσης των μελών των σογιών και των κοινοτήτων και της τοπικής μικρής ή ελάχιστης εξουσίας τους. Η ακινησία του αγροτικού δυναμικού ήταν προϋπόθεση για την συνέχιση της επιβίωσης ενός ακίνητου συστήματος. Η ανατροπή και η μετεξέλιξη αυτού του μοντέλου χρειάστηκε περίπου έξη μακρούς αιώνες αφότου άρχισε να ξηλώνει από τους πρώτους αστούς, τους τυχοδιώκτες της αποικιοκρατίας και τους εμπόρους και νέους αστούς που τους ακολούθησαν. 

Με τον ίδιο τρόπο η αναπαραγωγή της γνώσης και τεχνογνωσίας  γίνονταν από κλειστά συστήματα εντός του σογιού ή της συντεχνίας στην καλύτερη περίπτωση ενώ το μόνο πραγματικό συλλογικό σύστημα παιδείας άνηκε και ελέγχονταν καθοριστικά από μια αυτοαναφορική συλλογικότητα: τις εκκλησίες. Αυτό τις έκανε πανίσχυρες για χίλια χρόνια, μέχρι την μεγάλη ανατροπή που προήλθε, σχηματοποιώντας κάπως, από δύο γεγονότα:

Την  κατάρρευση ενός μέρους του συστήματος τους, του ανατολικού, με την σταδιακή παρακμή του Βυζαντίου που κατέληξε στην πτώση της Κωνσταντινούπολης και την συνακόλουθη χαλάρωση του ελέγχου στους λόγιους του Βυζαντίου που είχαν πρόσβαση στα αρχαία κείμενα και μετανάστευσαν στην δύση.

Αλλά και, κυρίως, από μια εξωγενή πηγή. Από ένα μονοπάτι που περνάει από τα πρώτα φωτισμένα αραβικά βασίλεια των Ομεϋάδων που είχαν ήδη αρχίσει να μεταφράζουν τους 'Ελληνες και Ρωμαίους κλασσικούς χρησιμοποιώντας  Ελληνόφωνους και αραβόφωνους Σύριους και Μεσοποτάμιους ήδη από τον έβδομο και όγδοο αιώνα. Από τον Al Farabi, τα πρώιμα αραβικά βασίλεια των Αββασίδων που πλήρωναν το βάρος σε χρυσάφι για τις μεταφράσεις των Ελλήνων και Ρωμαίων κλασσικών στα αραβικά. Από τον αναγεννησιακό Πέρση πρόγονο του Leonardo, τον Αβικέννα, από τον δέκατο αιώνα, στην καρδιά του δικού μας Μεσαίωνα.  Των ίδιων ανοιχτόμυαλων  Ομεϋάδων που τους ξαναβρίσκουμς να επιβιώνουν αιώνες αργότερα στην Ισπανία, στην Ανδαλουσία των αριστουργημάτων της Γρανάδας και της Κόρδοβας, κουβαλώντας μαζί τους τον αυθεντικό Αριστοτέλη. Ο μεγάλος φιλόσοφος βρήκε τον δρόμο του στην Ευρώπη του ύστερου Μεσαίωνα και της πρώιμης Αναγέννησης από αυτή την Κόρδοβα  του άραβα φιλοσόφου Αβερρόη και όχι από κάποια διαρροή των εφτασφράγιστων μοναστηριακών βιβλιοθηκών, που παρέμειναν στεγανές για πάνω από χίλια χρόνια.

Στον δυτικό κόσμο στην περίοδο του Μεσαίωνα αλλά και στην μακρά μεταβατική περίοδο που ακολούθησε την Αναγέννηση, τα παιδιά των ευγενών προορίζονταν για ευγενείς, των τεχνιτών για τεχνίτες, των  γεωργών ή των ψαράδων για γεωργοί και ψαράδες. Αν κοιτάξουμε πίσω από την εποχή μας αυτό μοιάζει ασύλληπτη σπατάλη ανθρώπινων ικανοτήτων, ταλέντων, παραγωγικών πόρων.

Η Αναγέννηση και ο εμπορικός καπιταλισμός, οδήγησαν στην πρώτη παγκοσμιοποίηση, μετά από μια μακρά περίοδο όπου η μόνη κινητικότητα ήταν οι εκστρατείες των σταυροφόρων. Μια βίαιη παγκοσμιοποίηση  μέσω της αποικιοκρατίας που έφερε την μεγάλης κλίμακας κινητικότητα πληθυσμών, την ανάπτυξη των αστικών κέντρων, τηνσταδιακή δημιουργία των εθνών κρατών και τέλος στην σύγχρονη εποχή με το συμβολικό και καθοριστικό ξέσπασμα της Γαλλικής επανάστασης και τον αποκεφαλισμό του βασιλέα.

Με την εισαγωγή της αρχής της δημόσιας δράσης στην Παιδεία ο σύγχρονος κόσμος που προέκυψε από την Γαλλική επανάσταση εισήγαγε την παιδεία ως καθολική κοινωνική υποχρέωση του νέου εργαλείου των ευρωπαϊκών κοινωνιών, του Κράτους Δικαίου. Δημιούργησε έτσι την δυναμική εκείνη που οδήγησε σε απελευθέρωση παραγωγικών δυνάμεων ευρείας κλίμακας.

Τότε λαμβάνει χώρα και η μεγάλη μεταστροφή του ανθρωπισμού, Ο ανθρωπισμός μεταφέρει το πρόσωπο του ανθρώπου στο επίκεντρο της σκέψης του, ίσως όχι για πάντα, όπως διαπιστώνει κλείνοντας ο Michel Foucault, στην τελευταία του φράση στις "Λέξεις και τα πράγματα".

Η ίδια δυναμική σήμανε την έναρξη μιας μακράς διαδικασίας απενοχοποίησης και λιγότερο καταπιεστικής επαναρρύθμισης της επιθυμίας και των συνακόλουθων ανθρώπινων σχέσεων, της αλλαγής της θέσης της γυναίκας, την αποδέσμευση του γάμου από την θρησκευτική διαδικασία, της αλλαγής των οικογενειακών μεγεθών και δομών. Στην θεμελιώδη ανατροπή και μετεξέλιξη του ρόλου και του μοντέλου της οικογένειας από μεταφυσικά καθορισμένη αναπαραγωγική δομή, σε πυρήνα της φυσικής ανθρώπινης συντροφικότητας για όλους. Η προοδευτική αυτή διαδικασία συνεχίζεται για πάνω από διακόσια χρόνια στην ταραχώδη πορεία και εξέλιξη των δυτικών κοινωνιών.

Τελικά, το βάθος της Παιδείας που προσφέρει η κοινωνία και η ελευθερία επιλογών συντροφικής ανάπτυξης της ζωής των πολιτών με βάση το πρότυπο ζωής που επιθυμούν και περιέχουν, συνδέεται άρρηκτα με την διαδικασία παραγωγής, με την δυνατότητα καινοτομίας,  με την παραγωγικότητα.

Και τα δύο εξασφαλίζουν την κοινωνική κινητικότητα, την ελευθερία των αποφάσεων, την απελευθέρωση της φαντασίας και  επομένως την ανάπτυξη του περιβάλλοντος εκείνου που απελευθερώνει ταλέντα και δεξιότητες, δημιουργούν κίνητρα και ανταμοιβή, παράγουν ευκαιρίες και προσφέρουν ανταπόδοση χαράς και ευτυχίας.

Αποτελούν ταυτόχρονα την βασική προϋπόθεση έλλογης αντιμετώπισης της τραγικότητας της ύπαρξης, της βεβαιότητας του θανάτου, καθώς νοηματοδοτούν την ζωή όχι με μεταφυσικό τρόπο αλλά μέσα από την ανθρώπινη ζεστασιά που προσφέρει η ουσιαστική ανθρώπινη επικοινωνία και η χαρά που επιστρέφει στον άνθρωπο η δημιουργική του δράση, με τις αποτυχίες και τις επιτυχίες της. Δεν είναι τυχαίο ότι οι βίαιοι και αντικοινωνικοί άνθρωποι είναι πάντα άνθρωποι οι οποίοι έχουν στερηθεί ή βιώσει με καταπιεστικό τρόπο αυτά τα δύο βασικά στοιχεία: την οικογένεια και την εκπαίδευση. 

Η Παιδεία και η ελεύθερη ανάπτυξη των ανθρώπινων σχέσεων καλλιεργούν τα δύο θεμέλια συστατικά του σύγχρονου κόσμου: την ελευθερία να επιλέγουμε και την ευθύνη για τα αποτελέσματα των επιλογών μας που είναι αυτή ακριβώς που τους δίνει και αξία.

Από τον στωϊκό απελεύθερο δούλο Επίκτητο στο Νίτσε και στο Φρόυντ, από το Δημοσθένη στον Ισοκράτη, από τον Επίκουρο στον Adam Smith, από τον Αριστοτέλη στον John Locke, από τον Σπινόζα στον Jeremy Bentham, η ελευθερία για την οποία μιλάμε είναι η απόφαση να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του και η δυνατότητα να πραγματοποιήσει την απόφασή του αυτή. Είναι μια δύσκολη επιλογή γιατί  προϋποθέτει ταυτόχρονα την ανάληψη ευθύνης και την προσπάθεια κατανόησης της πραγματικότητας. Προϋποθέτει επομένως την συγκροτημένη γνώση και τη διαρκή εγρήγορση, την αποδοχή και διαχείριση των συνεπειών των επιλογών μας. Ακόμη κι όταν, όπως ο Οιδίποδας, κανείς υφίσταται τις συνέπειες επιλογών που ξεπερνούν τα όρια της γνώσης και της πρόθεσής του, όταν οι Θεοί και η τύχη αποφασίζουν αλλοιώς για λόγους που δεν θα μπορούσε να γνωρίζει. 

Το λάθος είναι η απόδειξη της ελευθερίας μας. Η κατανόηση και διαχείρισή του είναι δείγμα της ωριμότητας του πολιτισμού μας.

Η οικονομική και κοινωνική ελευθερία προϋποθέτει τη δυνατότητα των πολιτών να σχηματίσουν εντός τους συστήματα αξιών στα οποία να πειθαρχούν και την ανάπτυξη των γνωστικών εκείνων εργαλείων που τους επιτρέπουν να κατανοούν κατά το δυνατόν την πραγματικότητα, αυτό που αρχαίοι, οι οποίοι και το επινόησαν, ονόμαζαν αρετή. Αυτά τα βασικά στοιχεία επιχειρούν να διαμορφώσουν, λιγότερο ή περισσότερο επιτυχώς, η σύγχρονη Παιδεία και οι πολλαπλές μορφές της σύγχρονης οικογένειας.

Η Κοινωνική Πρόνοια από την πλευρά της πετυχαίνει δύο βασικούς στόχους: Ελαχιστοποιεί τον φόβο και την ανασφάλεια για το μέλλον και επιτρέπει στους ανθρώπους να γίνουν πιο τολμηροί στις αποφάσεις τους στο παρόν, να παίρνουν ρίσκα, να επιχειρούν, να δοκιμάζουν διάφορα μονοπάτια στην ζωή τους δίχως να φοβούνται ότι αν πέσουν δεν θα ξανασηκωθούν. Χωρίς την διαρκή ανασφάλεια για την υγεία τους, για την φύλαξη και ανατροφή των παιδιών τους, για την πιθανότητα να βρεθούν κάποια στιγμή χωρίς εργασία,  για την απρόβλεπτη στιγμή της δυσκολίας ή την προβλέψιμη στιγμή της αδυναμίας των γηρατειών. Η Κοινωνική Πρόνοια με αυτή την λειτουργία μεταφράζεται σε ένα από τα βασικά στοιχεία της συστημικής ανταγωνιστικότητας, υπό την βασική προϋπόθεση ότι στηρίζει τους πραγματικά ανήμπορους και όσους επιθυμούν να βοηθηθούν και να ξαναπροσπαθήσουν. Επιτρέπει έτσι στους ανθρώπους να αναπτύσσουν κατά το δυνατόν απερίσπαστοι τα παραγωγικά τους πλεονεκτήματα.

Κοινωνίες με πολίτες σε διαρκή ανασφάλεια, με μόνιμο φόβο για το μέλλον, για την απρόβλεπτη αδυναμία αντιμετώπισης της δυσκολίας, οδηγούνται, όπως ακριβώς η ελληνική, σε συντηρητικές οικονομικές και κοινωνικές συμπεριφορές, σε σπατάλη πόρων και εντέλει σε περιορισμένη παραγωγικότητα. Σε μια ακραία πατερναλιστική αντίληψη σε κάθε επίπεδο.

Η έλλειψη πρόνοιας οδηγεί σε πολίτες που δεν αναλαμβάνουν ρίσκα, σε επενδυτικές επιλογές της άμεσης και όχι μακροπρόθεσμης απόδοσης καθώς πρέπει να κεφαλαιοποιηθεί γρήγορα και να αποταμιευθεί η επιτυχία ώστε να προστατευθεί από τον φόβο του μέλλοντος. Διαμορφώνει ανθρώπους που διστάζουν να δοκιμάσουν νέα πράγματα στην ζωή τους, σε οικογένειες έγκλειστες στον εαυτό τους.

Σκέφτηκε κανείς για παράδειγμα την τρομακτική σπατάλη αλλά και κοινωνική διαστροφή που συνεπάγεται το να υποχρεούται να παίζει τον ρόλο του νοσοκόμου στον ασθενή ή αδύναμο γονιό το παραγωγικό τέκνο; Πόσο αυτή η αναγκαιότητα διαστρέφει τις οικογενειακές σχέσεις; Πόσο επιβάλλει στον καθένα την συσσώρευση αντιπαραγωγικού κεφαλαίου (που αντιπροσωπεύει τον φόβο για το μέλλον) αντί για την επένδυση με τον τρόπο που θα έκρινε σκόπιμο στην παραγωγική του ηλικία; Πόσο μετατρέπει την φυσική και αυθόρμητη παροχή στοργής και αγάπης σε επαχθή υποχρέωση αντίστροφης αποπληρωμής της επίσης υποχρεωτικής φροντίδας που έλαβε όταν ο ίδιος ήταν νέος; Πόσο συμβάλλει στην επιβολή ενός παρωχημένου και γεροντοκρατούμενου οικογενειακού μοντέλου όπου η παλαιότερη γενιά αργεί δραματικά να παραδώσει την εξουσία (την περιουσία και τις αποφάσεις) στην νεώτερη;  Πόσο επιβάλλει διεστραμμένους και καταπιεστικούς οικογενειακούς δεσμούς αναγκάζοντας τους γονείς να βλέπουν τα παιδιά τους ως επένδυση στο δικό τους μέλλον και προέκταση τους δικού τους εαυτού και όχι ως αυτόνομες προσωπικότητες των οποίων η ελεύθερη και υπεύθυνη ανάπτυξη μετά την ενηλικίωση, είναι απαραίτητη τόσο για την δική τους πρόοδο και ευτυχία αλλά και την συλλογική πρόοδο της κοινωνίας;

Πόσο τελικά στρεβλώνει την έννοια της ατομικής ελευθερίας και ευθύνης όταν αντί να δημιουργούμε αυτόνομες προσωπικότητες, με αυτοσκοπούς και όνειρα για την προσωπική τους ολοκλήρωση, διαμορφώνουμε ανθρώπους που υπάρχουν για και δια μέσου των απογόνων τους; Πόσο επιβαρύνουν αυτούς τους απογόνους; Πόσο τους ευνουχίζουν; Πόσα αποτυχημένα όνειρα; Πόσες αναστολές; Πόσες ενοχές; Πόσες στρεβλώσεις; Πόσες σπαταλημένες ζωές;

Η αδυναμία και αναποτελεσματικότητα της δημόσιας παρέμβασης στους τομείς της Παιδείας και της Πρόνοιας είναι αποτέλεσμα των συνειδητά λάθος στόχων τους στην ελληνική κοινωνία, καθώς αποτελούν το κύριο μέσο επιβίωσης ενός ακίνητου αντιπαραγωγικού συστήματος, με το οποίο λειτουργούν συμπληρωματικά.

Στην καρδιά του συστήματος αυτού βρίσκεται το δίκαιο του σογιού και η οικογενειοκρατία που στην συνείδηση πολλών συμπολιτών μας δεν παύει ακόμη να αποτελεί υπέρτερη  αξία από τον Νόμο του Κράτους Δικαίου.

Η συντηρητική προσέγγιση των κοινωνικών σχέσεων αντικατοπτρίζει, αναπαράγει και τροφοδοτεί έναν βαθύ φόβο. Τον φόβο που πηγάζει από την ανασφάλεια. Ανασφάλεια για μια ασταθή και απειλητική καθημερινότητα, χωρίς πραγματικό δίχτυ κοινωνικής προστασίας, με ταυτόχρονη έλλειψη των συναισθηματικών και διανοητικών εργαλείων για την κατανόηση και ερμηνεία της πραγματικότητας αυτής. 

Αυτή η αδυναμία συγκροτεί κατά κάποιον τρόπο τα αόρατα δεσμά που κρατούν φυλακισμένη σε ένα παρωχημένο οικογενειακό μοντέλο (που είναι κι αυτό ένα μοντέλο παιδείας) την δημιουργική φαντασία και την παραγωγικότητα των πλέον δημιουργικών ηλικιών.

Η απελευθέρωση της κοινωνικής παραγωγικότητας δεν μπορεί παρά να συνδέεται με τρόπο μονοσήμαντο με την απελευθέρωση των πολιτών από τα δεσμά της άγνοιας, της ανασφάλειας και του φόβου, που δεν τους επιτρέπουν να επιχειρήσουν να ζήσουν την ζωή τους σύμφωνα με τις δυνατότητές τους.

Η πολιτική ελευθερία, η οικονομική ελευθερία και η αντίστοιχη ευθύνη,  η αυτοτελής παραγωγική δράση, κινούνται σε παράλληλο και αλληλοτροφοδοτούμενο  δρόμο με την εξέλιξη των κοινωνικών μοντέλων. Είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο οι ανερχόμενες οικονομικά κοινωνίες που δεν έχουν διαβεί αυτό τον δρόμο των ανεπτυγμένων κοινωνιών αργά η γρήγορα μετασχηματίζουν παράλληλα τα συντηρητικά τους στοιχεία, αν θέλουν η παραγωγικότητά τους να παραμείνει υψηλή ή να συνεχίσει να αυξάνεται. Το μοντέλο της ελευθερίας και της ευθύνης δεν είναι à la carte. Δεν είναι παράδοξο ότι την διαπίστωση αυτή κάνει ένας αναρχικός αριστοκράτης ο Μπακούνιν, που ισχυρίζονταν ότι "από την ελευθερία δεν μπορείς να κόψεις ούτε ένα κομματάκι, γιατί αμέσως όλη η ελευθερία συγκεντρώνεται μέσα σ’αυτό ακριβώς το κομματάκι". 

Στην μικρή περιφερειακή χώρα μας η ανεπαρκής και στρεβλή δημόσια δράση στην Παιδεία και την Πρόνοια αλλά και η αναπηρία της μετέωρης εξέλιξης της οικογενειακής δομής και του ρόλου της, τροφοδοτούν το σχεδόν καθολικό παράπονο των Ελλήνων απέναντι στη ζωή. Βλέπουν να περνούν οι ευκαιρίες που δεν τους δόθηκαν, οι ζωές που θα μπορούσαν να έχουν ζήσει και όμως δεν έζησαν, καθώς τους ρούφηξε ανεξήγητα και αναίτια η διαρκής και ανεπαίσθητη βία μιας ανελεύθερης και αντιδημιουργικής καθημερινότητας.

Το παράπονο αυτό, εξαιτίας της ελλειπούς παιδείας και γνώσης που θα επέτρεπε την κατανόηση της προέλευσής του, μετασχηματίζεται εύκολα εντός μας σε παράλογο θυμό και επιθετικότητα. Μετατρέπεται σε μια ατελέσφορη αναζήτηση ενός σχεδόν μεταφυσικού φταίχτη, αυτού του αόρατου πατέρα που "αδίκησε" κάποτε και "αδικεί" διαρκώς, στο αξεπέραστο τραύμα ανεξήγητων δεκαετιών ζωής έγκλειστης σε ένα δωμάτιο με πόρτες ανοιχτές, όπως οι αυτοέγκλειστοι αστοί στον "Αγγελο Εξολοθρευτή" του Μπουνιουέλ.

Από αυτό το ανομολόγητο παράπονο πηγάζει η  βίαιη συμπεριφορά της Ελληνικής κοινωνίας και οι αυτοτιμωρητικές αντιστάσεις της στην αλλαγή.

Μπορεί το κουβάρι της ανατροπής και της απελευθέρωσης να μπερδεύεται και να ξετυλίγεται εντός μας, έχει όμως αρχίσει να ξηλώνει επειδή οι κλωστές και τα ξέφτια του μαγκώνουν στην εξωτερική πραγματικότητα ενός κόσμου που έχει αλλάξει, συμπεριφορών που έχουν μετατραπεί αλλά δεν τολμούμε να διαπιστώσουμε, μιας αλήθειας που αρνούμαστε απελπισμένα και μάταια να δούμε.

Το ασήκωτο βάρος να ζούμε στον φαντασιακό τόπο όπου ξεκίνησε η περιπέτεια του δυτικού κόσμου και να μιλάμε ένα παρακλάδι της γλώσσας στην οποία πρωτοαρθρώθηκε η τραγωδία και η φιλοσοφία, έχει κρύψει για καιρό το πρόσωπό μας πίσω από τον καθρέφτη του  συλλογικού ονείρου της Δύσης.  Ανεπαίσθητα όμως η ιστορία μας έχει επαναφέρει σχεδόν στις ίδιες θέσεις που είχαμε όταν ξεκίνησε ο εγκλεισμός μας, περίπου διακόσια χρόνια πριν. Απομένει να κάνουμε την κρίσιμη κίνηση που θα αλλάξει την τροπή της και θα εγγράψει την κοινωνία μας μέτοχο στα μεγάλα κινήματα του ανθρωπισμού, της ελευθερίας και της προόδου που παλεύουν να διαμορφώσουν τον σύγχρονο κόσμο ώστε να γίνουμε οριστικά μέρος του.  

Ο Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος είναι ειδικός εμπειρογνώμονας σε θέματα ανάπτυξης, δημοσίων επενδύσεων, παιδείας, πολιτισμού, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας

εικόνα: Ο Κρόνος τρώγοντας το παιδί του (λεπτομέρεια),  Francisco Goya, Saturn Devouring His Son, c. 1819–1823. Museo del Prado, Μαδρίτη