Πολλά λέγονται για την βαρώνη Μαργκαρετ Θάτσερ, τώρα που ο θάνατος και η απόσταση ομορφαίνει και στρογγυλεύει. Οπως και με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο, έτσι και με την βαρώνη το λαϊκό αίσθημα αναζητά Αγίους. 

Η Μάργκαρετ Θάτσερ, προερχόμενη από την μεσαία τάξη, κόρη μπακάλη που με πείσμα σπούδασε και ανήλθε στην πολιτική, υπήρξε ένας άνθρωπος με απλές και έντονες πεποιθήσεις. 

Εκλέχθηκε αρχηγός του συντηρητικού κόμματος το οποίο εκπροσώπησε επάξια. Υπήρξε κατά κάποιο τρόπο το εμβληματικό πρόσωπο των νεοσυντηρητικών που κυριάρχησαν επί μία δεκαετία στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. 

Το βασικό της επίτευγμα ήταν η επικράτησή της έναντι των παλαιομοδίτικων βρετανικών συνδικάτων τα οποία, αγκυρωμένα στην μεγάλη παράδοση της Αγγλικής εργατικής τάξης, της πρώτης που δημιούργησε ένα εκτεταμένο κράτος πρόνοιας, αρνούνταν κάθε μεταρρύθμιση που θα μετέβαλε τις αντιπαραγωγικές βιομηχανικές δομές της χώρας. Ετσι η χώρα οδηγήθηκε κοντά στην χρεωκοπία και στην ανάγκη στήριξης από το ΔΝΤ, ήδη από την δεκαετία του 70 όπου και εισήλθε ταπεινωμένη στην Ευρώπη. 

Η βαρώνη, μετά από μια μεγάλη σύγκρουση, έλυσε το πρόβλημα με παράδοξο τρόπο: μαζί με τα συνδικάτα κατήργησε και την βιομηχανία. 

Την δεκαετία του 80 ξεκινά η μαζική αποβιομηχάνιση της χώρας που γέννησε την βιομηχανική επανάσταση και η οικονομία στρέφεται στις υπηρεσίες, ιδιαίτερα στα χρηματοοικονομικά. 

Οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις  σε ορισμένους σημαντικούς τομείς πέτυχαν την αύξηση της παραγωγικότητας. Σε άλλους, κρίσιμους για την συστεμική ανταγωνιστικότητα τομείς, όπως τα δίκτυα των σιδηρόδρομων που στην Ευρώπη στηρίχθηκαν και στηρίζονται στις μαζικές δημόσιες επενδύσεις, η ποιότητα και το κόστος οπισθοδρόμησε και η απόστασή της από την Ευρωπαϊκή παραγωγικότητα μεγάλωσε.

Κατόρθωσε έτσι σε μια δεκαετία να αυξήσει το Βρετανικό ΑΕΠ κατά 23% με μια σχετικά μικρότερη αύξηση της δημόσιας δαπάνης (12,9%) εκ της οποίας το μεγαλύτερο μέρος αφορούσε την αύξηση της δαπάνης ασφάλειας (53,3%), των δαπανών για επιδόματα ανεργίας και κατάρτισης ώστε να διευκολυνθεί η μετάβαση (33%), των δαπανών υγείας και πρόνοιας (33% περίπου) ενώ μειώθηκαν δραματικά οι δαπάνες για μεταφορές και βιομηχανία (-38%) καθώς και για στέγαση (-67%) πράγμα που οδήγησε στην έκρηξη των τιμών και ενοικίων σε μια κατά κύριο λόγο αστική χώρα. 

Το μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στην μαζική απορρύθμιση των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, στο real estate και στον τουρισμό άνθισε όσο η χώρα ισορροπούσε μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, και διαρκεί όσο η μεγάλη Βρετανία παραμένει ο μεγαλύτερος και ασταθέστερος πλέον κατά την γνώμη μου offshore παράδεισος. Η βιομηχανική βάση αντικαταστάθηκε από τον γρήγορο και κάπως πειρατικό πλούτο. Η περίοδος αυτή δεν βρίσκεται μακριά από το τέλος της, τις συνέπειες του οποίου επιτείνει και η προσεχής εξάντληση των πετρελαίων της βόρειας θάλασσας. 

Τα θεμέλια της Ευρώπης στηρίζονται κατά κύριο λόγο στην πραγματική οικονομία της βιομηχανίας και της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας. Για τον λόγο αυτό η επιβίωση του παραγωγικού μοντέλου της Ευρώπης συνδέεται άμεσα με την παρακμή του αναπτυξιακού μοντέλου της Μεγάλης Βρετανίας. 

Η βαρώνη ποτέ δεν υπήρξε φιλελεύθερη. Εγγεγραμμένη στην μεγάλη παράδοση των συντηρητικών αντιτάχθηκε με πάθος σε κάθε μεταρρύθμιση που θα αύξανε τις πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες και δικαιώματα των Βρετανών, αγνοώντας την εξέλιξη της κοινωνίας και την αλλαγή των προτύπων ζωής που είχε συντελεστεί. 

Παραταύτα ο συντηρητισμός της παράλληλα με τον περιορισμό της υπνωτικής κρατικής παρέμβασης σε κρίσιμους τομείς (όπως ο πολιτισμός και η Παιδεία) απελευθέρωσε τις φιλελεύθερες δυνάμεις που την αντιπολιτεύθηκαν οδηγώντας σε μια πολιτιστική άνοιξη τη χώρα. 

Βοήθησε κατά κάποιο τρόπο τους άγγλους να έλθουν αντιμέτωποι με την πραγματικότητα της απώλειας της αυτοκρατορίας και τις εσωτερικές αντιφάσεις που κρύβονταν κάτω από το αναισθητικό της συλλογικής παρακμής. 

Η τραγικότητα της προσωπικότητάς της έγκειται ίσως σε αυτό ακριβώς το σημείο: η επιλεκτική οικονομική απορρύθμιση έρχονταν σε βαθειά αντίφαση με το πολιτικό της αποτέλεσμα. Κατά κάποιο τρόπο η κόρη του μπακάλη ασυνείδητα, θεμελίωσε το τέλος του οράματός της, αυτού μιας παραδοσιακής συντηρητικής κοινωνίας, της οποίας κοινωνίας εξάλλου δεν αναγνώριζε την ύπαρξη. 

«Δεν υπάρχουν κοινωνίες, μόνο άτομα». Η πρόδηλα ανιστόρητη αυτή ρήση αποδείχθηκε για την ίδια τραγικά μεταβατική. Αποδόμησε μονομερώς την παραδοσιακή κοινωνικότητα της αγγλικής κοινωνίας (αυτή που χαρακτηριστικά αντικατοπτρίζονταν στην επιρροή των συνδικάτων του 19ου αιώνα) και επέτρεψε την δημιουργία απέναντί της των νέων συλλογικοτήτων της Αγγλίας, των νέων κοινωνικών κινημάτων και οργανώσεων, οι οποίες εξέλιξαν την χώρα έκτοτε. 

Αλλες κοινωνικές ομάδες, άλλοι θεσμοί, άλλα κινήματα, άλλες μουσικές, άλλα αιτήματα ελευθερίας και συμμετοχής. Επιβεβαίωσε έτσι πως τα άτομα, δηλαδή η αυτοσυνείδηση του καθενός και το αίσθημα ευθύνης του, αναπτύσσεται μόνο εντός της κοινωνίας, μόνο μέσα από την κατανόηση του άλλου, την κατανόηση της ιστορίας και των επιλογών που αυτή επιβάλλει.

Το τραγικό στοιχειο της σπουδαίας και ταυτόχρονα απλοϊκής προσωπικότητας έγκειται στο ότι τα σημαντικότερα επιτεύγματά της ήταν ίσως αυτά που ποτέ δεν φαντάστηκε και ποτέ δεν επιδίωξε. Οπως και οι σημαντικότερες αποτυχίες της.

Ο Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος είναι ειδικός εμπειρογνώμονας σε θέματα ανάπτυξης, δημοσίων επενδύσεων, παιδείας, πολιτισμού, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας

εικόνα: Margaret Thatcher, λεπτομέρεια, Dan Mureli , 2011