Πρόσφατα η γαλλική Michelin ανακοίνωσε την πρόθεσή της να αναδιοργανώσει την δομή της δραστηριότητάς της στην Κεντρική και Νότια Ευρώπη από την 1^η Ιανουαρίου 2014. Η είδηση αφορά και την ελληνική θυγατρική και μεταδόθηκε από τα περισσότερα ΜΜΕ ως «αποχώρηση της γαλλικής πολυεθνικής από την ελληνική αγορά».

Αναμφισβήτητα, η είδηση έχει αρνητική σημειολογία και δυσχεραίνει επικοινωνιακά το «φιλο-επενδυτικό» προφίλ της κυβέρνησης που καλλιεργείται συστηματικά από πολλά ΜΜΕ – με πρόσφατα παραδείγματα την σύμπραξη HP/Cosco/ΤραινΟΣΕ, την επένδυση της «Ελληνικός Χρυσός» στις Σκουριές ή τις προσπάθειες προσέλκυσης επενδυτών στο Ελληνικό. Πέρα όμως από το επικοινωνιακό κομμάτι, ποια είναι η πραγματική επίπτωση της απόφασης; Με ποιους όρους άραγε ελήφθη; Αν και δεν είναι δυνατόν να έχουμε πρόσβαση στον εσωτερικό σχεδιασμό μίας εταιρείας, αυτό το σημείωμα θα επιχειρήσει να παραθέσει τους κυριότερους λόγους για τους οποίους μία πολυεθνική αποφασίζει να επενδύσει ή να αποεπενδύσει από μία αγορά.

• Ομαδοποίηση των θυγατρικών και κεντρικός έλεγχος

Μία συνεχώς αυξανόμενη τάση στις πολυεθνικές είναι να ομαδοποιούν τις μικρές αγορές σε ομοιογενή – κατά το δυνατόν – group που καλούνται περιφέρειες ή clusters. Οι λόγοι είναι αρκετοί.

Πρώτον, μειώνοντας τις αυτόνομες «εθνικές» θυγατρικές και ενοποιώντας τες σε ένα cluster, η κεντρική διοίκηση αποκτά καλύτερο έλεγχο και συντονισμό της στρατηγικής της. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων συντομεύει, το κέντρο «μιλάει» με λιγότερους «αυτόνομους» παίκτες και μπορεί να εφαρμόσει πιο γρήγορα την κεντρική στρατηγική.

Δεύτερον, αυξάνει τις συνέργειες και τις οικονομίες κλίμακας. Ένα cluster χωρών αποκτά μεγαλύτερη οντότητα από το άθροισμα των μελών του, αποκτά ειδικό βάρος, λόγο και φωνή στα κέντρα λήψης αποφάσεων της μητρικής εταιρείας

Τρίτον, υπάρχουν - δυνητικά - σημαντικά οικονομικά οφέλη. Οι οικονομίες κλίμακας επιτρέπουν καλύτερη αξιοποίηση των πόρων, καλύτερες συμφωνίες με τους προμηθευτές, μεταφορά τεχνογνωσίας και best practice, μετακίνηση ταλέντων από χώρα σε χώρα και πολλά άλλα.

Δυστυχώς, όμως, οι συγχωνεύσεις αυτές έχουνε και μειονεκτήματα. Οι μικρότερες χώρες «απομακρύνονται» ακόμα περισσότερο από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Οι υποστηρικτικές λειτουργίες (λογιστήρια, τμήματα εξυπηρέτησης πελατών, τμήματα διαχείρισης παραγγελιών, logistics, κλπ) τείνουν να ενοποιούνται και να μεταφέρονται ή γίνονται outsourced σε χώρες με το χαμηλότερο εργατικό κόστος, που σημαίνει τελικά απώλειες των πιο ακριβοπληρωμένων θέσεων εργασίας συνολικά.       

• Μετατροπή θυγατρικών σε υποκαταστήματα

Μία «θυγατρική» εταιρεία είναι μία αυτόνομη οικονομική και νομική οντότητα που φορολογείται στην έδρα της. Για φορολογικούς λόγους, υπάρχει η τάση οι πολυεθνικές να συγκεντρώνουν όλες τις θυγατρικές σε μία νομική οντότητα (με έδρα σε κάποια μεγάλη χώρα ή σε μία χώρα με χαμηλούς συντελεστές φορολόγησης κερδών) και να τις υποβιβάζουν σε υποκαταστήματα. Πέρα από τις προφανείς επιπτώσεις, αυτό σημαίνει ότι συνήθως τα υποκαταστήματα έχουν μειωμένες αρμοδιότητες, άρα στελεχώνονται από λιγότερα σε αριθμό, πιο άπειρα και επομένως λιγότερο καλά αμειβόμενα στελέχη.

• Μέγεθος και προοπτικές αγοράς

Ακόμα κι όταν μία θυγατρική χάσει την αυτονομία της και «υποβιβαστεί» σε υποκατάστημα, δεν σημαίνει ότι η μητρική εταιρεία αποεπενδύει. Αυτό που παίζει ρόλο, ανεξαρτήτως της νομικής μορφής που θα επιλεγεί, είναι το απόλυτο μέγεθος και οι προοπτικές ανάπτυξης της κάθε αγοράς. Στην περίπτωση της Michelin, είναι εύλογο πως όταν η εγχώρια αγορά αυτοκινήτων και φορτηγών μειώθηκε από τις 300,000 ταξινομήσεις το χρόνο προ κρίσης στις 50,000 σήμερα, η Ελλάδα μοιάζει να χάνει τον «κρίσιμο όγκο» πωλήσεων που θα μπορέσει να συντηρήσει ένα τοπικό γραφείο. Η απόφαση όμως για αποχώρηση εξαρτάται και από άλλους δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι οι προοπτικές ανάκαμψης μέσα στα επόμενα 2-3 χρόνια. Ο δεύτερος είναι το κόστος εξόδου (δηλαδή πόσο θα κοστίσουν οι λύσεις συμβολαίων με τις εταιρείες leasing, οι αποζημιώσεις του προσωπικού κλπ) σε σχέση με τις προσδοκώμενες ζημιές των επομένων χρήσεων.

Αντίθετα, η γαλλική μητρική ενδεχομένως να αποφασίσει να επενδύσει πόρους στις πρώην ανατολικές ευρωπαϊκές οικονομίες που έχουν πιο ανθηρή αυτοκινητοβιομηχανία και θετικές προοπτικές ανάπτυξης (ας μην ξεχνάμε πως τα ρουμάνικα Dacia ανήκουν στην γαλλική Renault). Μία ερώτηση εργασίας: Αν είχατε ένα οποιοδήποτε ποσό να επενδύσετε στο προσεχές μέλλον σε προώθηση και διαφήμιση ελαστικών είτε στην ελληνική είτε στην ρουμανική αγορά αυτοκινήτου, σε ποια από τις δύο θα είχατε καλύτερες προοπτικές απόδοσης της επένδυσης σας;

• Πολιτική – οικονομική – κοινωνική σταθερότητα

Το περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί μία εταιρεία παίζει μεγάλο ρόλο στην απόφασή της να παραμείνει ή να αποχωρήσει από μία χώρα ακόμα κι αν βρίσκεται σε δεινή κρίση με αβέβαιες προοπτικές ανάκαμψης όπως η Ελλάδα. Πολιτική ανωμαλία, φορολογική αστάθεια, επισφάλειες, έλλειψη ρευστότητα, κοινωνικές αναταραχές αξιολογούνται αρνητικά. Αντίθετα, σε κλίμα επιχειρηματικής σταθερότητας πολλές πολυεθνικές στηρίζουν τοπικά υποκαταστήματα ακόμα κι αν το μέγεθος και οι προοπτικές δεν βοηθούν.

• Διαφθορά – υποδομές – λειτουργία πλαισίου ανταγωνισμού - θεσμοί

Προφανώς η διαφθορά και η γραφειοκρατία της δημόσιας διοίκησης παίζουν τεράστιο ρόλο και συχνότατα καθορίζουν το μέλλον επενδύσεων πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Η ύπαρξη και η ομαλή λειτουργία των υποδομών, επίσης. Κάθε απεργία στις εφορίες, στα τελωνεία ή στις διοικητικές αρχές κοστίζει. Κάθε μπλοκαρισμένο λιμάνι, κάθε κλειστός δρόμος ή ακινητοποιημένο τρένο βλάπτει το εμπόριο, τις πωλήσεις και εν τέλει τη βιωσιμότητα όλων των εταιρειών. Τέλος, η πλημμελής λειτουργία των θεσμών (αστυνομία, επιτροπή ανταγωνισμού, δικαστήρια, «φωτογραφικές» αγορανομικές διατάξεις κλπ) δυσχεραίνει το έργο των πολυεθνικών όταν υποχρεώνονται να ακολουθούν αυστηρούς κανόνες διαφάνειας στις πρακτικές τους. [Σημείωση: το διεθνές κανονιστικό πλαίσιο έχει γίνει πολύ πιο αυστηρό μετά την κρίση του 2008 και την επικαιροποίηση του Sarbanes-Oxley Act).

• Κόστος λειτουργίας, εργασιακές σχέσεις

Ασφαλώς δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το θέμα του κόστους εργασίας και των έργοδοτικών εισφορών, αλλά αυτό εξαρτάται από το είδος της επιχείρησης. Μία εταιρεία πληροφορικής θέλει εξειδικευμένους προγραμματιστές και δεν θα διστάσει να πληρώσει για τους καλύτερους. Αντίθετα μία βιομηχανία που παράγει προϊόντα χαμηλής τεχνογνωσίας και προστιθέμενης αξίας, μοιραία θα στηρίξει την απόφασή της στο ύψος του κατώτατου μισθού ως προς την παραγωγικότητα, στην εργασιακή ειρήνη, στα κόστη μεταφορές κλπ. 

• Διεθνείς εξελίξεις στον κλάδο

Ας μην ξεχνάμε τέλος, ότι η Ευρωζώνη βρίσκεται σε ύφεση και ορισμένοι κλάδοι, όπως τα αυτοκίνητα, οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, οι κατασκευές και πολλοί άλλοι βρίσκονται σε διψήφιες πτώσεις τζίρων. Πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες αναγκάζονται από τους μετόχους τους να σχεδιάσουν επίπονα πλάνα αναδιάρθρωσης και πολλά από αυτά περιλαμβάνουν μείωση επενδύσεων και δαπανών, συγχωνεύσεις ή απώλειες θέσεων εργασίας.

Τι θα συμβεί στην Ελλάδα; Θα φύγουν οι πολυεθνικές τελικά ή θα έρθουν;

Όσο το διαθέσιμο εισόδημα για κατανάλωση στην Ελλάδα μειώνεται, είναι εξαιρετικά πιθανό οι πολυεθνικές εταιρείες που στηρίζονται στην εγχώρια ζήτηση να δυσκολεύονται να διατηρήσουν την παρουσία τους στην ελληνική αγορά. Όσες δραστηριοποιήθηκαν στην χώρα μας για να πάρουν μέρος στο «καταναλωτικό πάρτι με δανεικά» που στήθηκε από το 2002 έως το 2009 έχουν ήδη φύγει ή έχουν μειώσει σημαντικά την έκθεσή τους.  Άρα, η βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, η πολιτική και κοινωνική σταθερότητα, η θέσπιση και η τήρηση κανόνων ισονομίας και διαφάνειας θα βελτιώσουν τις πιθανότητες να διατηρηθούν στη χώρα μας αυτές οι θέσεις εργασίας (και οι ανάλογες έστω μικρής κλίμακας επενδύσεις) έως ότου ο Έλληνας καταναλωτής ανακτήσει την εμπιστοσύνη του στην οικονομία (και το… χαμένο του εισόδημα, βεβαίως). Την ίδια στιγμή, πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε κλάδους που έχουν θετικές προοπτικές στην Ελλάδα (μεταφορές, τουρισμός, ενέργεια, ποιοτική πρωτογενής παραγωγή, υπηρεσίες κ.α.) θα συνεχίσουν να επενδύουν και να ενισχύουν τη θέση τους στην ελληνική αγορά.