Οι περιπέτειες της Ουκρανίας φωτίζουν όχι μόνο τους λόγους της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης αλλά αποκαλύπτουν κάτι σημαντικό για τη Δύση.  Η κατάρρευση ενός καθεστώτος αντιπαραγωγικού, αυταρχικού και συγκεντρωτικού, το οποίο εμπόδιζε την ανάπτυξη της παραγωγικής διαδικασίας που πετυχαίνει η ελύθερη αγορά και ο ανταγωνισμός, έρχεται τώρα να αποκαλύψει νέα και να υπενθυμίσει παλιά και ξεχασμένα οριακά παράδοξα του καπιταλισμού, που είχαν κρυφτεί πίσω από την ψυχροπολεμική αντιπαλότητα με το ολοκληρωτικό αυτό καθεστώς.

Η υπερσυγκέντρωση πλούτου και ισχύος σε λίγα χέρια διαπλεκόμενων με το κράτος μαφιόζικων ελίτ, που έλαβε χώρα σε δύο δεκαετίες στην Ρωσία και στα άλλα πρώην Σοβιετικά κράτη, εμπόδισε το ρίζωμα της Δημοκρατίας, τη δημιουργία κράτους δικαίου, την καθιέρωση της ισχύος των ανεξάρτητων εξουσιών.

Με τη διαπλοκή και τη διαφθορά, έθρεψε η λαϊκή οργή. Εξωθήθηκαν οι θεσμοί σε παράλυση. Οδηγήθηκε η πολιτική τάξη σε πλήρη διάσπαση, σε μια κατάσταση όπου όλα τα μέσα έγιναν θεμιτά (κυνήγι μαγισσών των πολιτικών για "φοροδιαφυγές", φυλακίσεις πολιτικών αντιπάλων, εξευτελισμοί, ακόμη και δηλητήρια και δολοφονίες). Η κατάσταση αυτή ανέστησε τους εθνικισμούς, αποπροσανατόλισε τους πολίτες με έναν ανεμοστρόβιλο γενικευμένης καχυποψίας, διέρρηξε την εμπιστοσύνη, σκότωσε επανειλημμένα τη νεογέννητη ελπίδα, ευνόησε το παράλογο και το αυτοκαταστροφικό.

Κατά παράδοξο τρόπο η Δύση, ξεκινώντας από τις ΗΠΑ, αλλά και η Ευρώπη, ακολουθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, μια πορεία αντίστροφη. Αναπτύσεται ένας τυχοδιωκτικός καπιταλισμός που μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στο συγκεντρωμένο πλούτο και την μεσαία και κατώτερη τάξη, δηλαδή τις δημιουργικές δυνάμεις, τη ραχοκοκαλιά της Δημοκρατίας.

Η αδυναμία των κυβερνήσεων να προωθήσουν ενεργητικές πολιτικές αποσυγκέντρωσης του πλούτου, η ανάδειξη νέων τυχοδιοκτικών στρωμάτων που πλούτισαν εύκολα μέσα από την σπεκουλαδόρικη κίνηση κεφαλαίων που αφαιμάσσει την παραγωγική οικονομία, οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα με τη σοβιετική κατάρρευση, από αντίστροφο μονοπάτι. Φέρνει την άνοδο του παραλόγου, την επικράτηση φανατικών στοιχείων στα πιο ευάλωτα ή ευαίσθητα κοινωνικά στρώματα, σε μια γενικευμένη συνωμοσιολογία κατά της ακατανόητης "συμπεριφοράς των τραπεζών", κι ύστερα δεν αργεί μη βρίσκοντας έλλογη διέξοδο, να θρέψει αντιφατικούς κι επικίνδυνους εθνικισμούς, σε μια γενικευμένη δυσπιστία των λαών απέναντι στη λειτουργία των Δημοκρατιών τους.

Η άνοδος της μηδαμινότητας και η άνοδος της εξουσίας των διαπλεκόμενων ολιγαρχών είναι κατά βάθος το ίδιο πράγμα.

Σαν τις ανισορροπίες της ύστερης Ρώμης με τη θηριώδη υπερσυγκέντρωση πλούτου και τον ευτελισμό της έννοιας του πολίτη, αντίστοιχες βαθειές ανισορροπίες εκκολάπτονται στο υπογάστριο του καπιταλισμού των αρχών του 21ου αώνα.

Η χώρα μας μοιάζει να σχοινοβατεί σαν διπλή σκιά πάνω σε ένα μπερντέ, μια σκιά που προκαλείται από δυο εστίες.

Οι κινήσεις της διαγράφονται από την κατάρρευση ενός σοβιετικού τύπου διαπλεκόμενου κρατισμού από την μια. Ενώ από την άλλη φωτίζονται από την εύκολη κι άδικη υπερσυγκέντρωση πλούτου σε μαφίες που κινούν μια αρρύθμιστη και στρεβλή καπιταλιστική αγορά, που ουσιαστικά στερεί την ελπίδα κοινωνικής προόδου από μεγάλα δημιουργικά στρώματα πολιτών. Οι οποίοι έτσι, στην απόγνωσή τους, απεμπολούν και καταριούνται το ίδιο το πολιτικό τους δικαίωμα, το μόνο όπλο που τους έχει απομείνει.

Οι δυο αυτές σγχρονιζόμενες σκιές στην χώρα μας προβάλλονται πάνω στην επίφαση του δημοκρατικού θεσμικού πλαισίου. Τρεμοπαίζουν πάνω σε ένα λεπτοϋφασμένο κουρέλι, καμωμένο από το ύφασμα της συγκεντρωτικής γαλλικής νομικής παράδοσης και των προωθημένων ρυθμιστικών πρακτικών της Ευρωπαϊκής 'Ενωσης, που μπαλώθηκαν μεταξύ τους τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Διαγράφεται η διπλή και νευρωτική αυτή σκιά πάνω σε έναν μπερντέ, μια τρύπια νομικίστικη κουρελού με τα χρώματα της σημαίας και τη σφραγίδα του κράτους, που το αποκαλούμε, όχι χωρίς μια δόση αυτοσαρκασμού, Ελληνική Δημοκρατία.

Λές και μπορεί νάναι Δημοκρατία ένα πολίτευμα εντυπωσιοθηρίας, ελαστικών κανόνων περι της αξίας, ένα πολίτευμα καφενόβιων συζητήσεων που παράγουν θέσφατα υπό την απειλή και τον διαρκή εκβιασμό της διαπόμπευσης. Τελικά ένα πολίτευμα χωρίς διάλογο για το ουσιαστικό, για τις πραγματικές επιλογές. Ενα πολίτευμα χωρίς δημόσιο λόγο, χωρίς σεβασμό στην επίπονη γνώση, δίχως αληθινή Αγορά.

Η διάρρηξη της ισορροπίας στην Ουκρανία, αλλά και το ελληνικό αλλοπρόσαλλο δράμα, αν ιδωθούν από την οπτική αυτή στην Ευρώπη, ίσως περιέχουν και μιαν ελπίδα. Την ελπίδα να κινητοποιηθούν επιτέλους οι δυνάμεις της Δημοκρατίας και της προόδου στην Ευρώπη, οι φιλελεύθερες δυνάμεις που έχουν τη ρίζα τους στο Διαφωτισμό, αναγνωρίζοντας σε αυτά τα ακραία παραδείγματα τη δική τους συμμετρική πορεία προς τον ξεπεσμό. Να διακρίνουν μέσα από τον  θολό καθρέφτη του καπιταλισμού που χάνει τις ισορροπίες του, τη δική του ανεστραμμένη εικόνα απέναντι στην παρακμή της Δημοκρατίας στα πρώην ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Να ξεκινήσουν τον έντονο και πολιτικό εκείνο διάλογο, που θα οδηγήσει στις ρήξεις, στις δράσεις που πρέπει να αναλάβουν για την αναστροφή της εξέλιξης προς έναν ανισόρροπο καπιταλισμό κοινωνικής ακινησίας και διαπλεκόμενων ολιγαρχών.

Να αναστρέψουν την πορεία προς την απαξίωση της πραγματικής παραγωγικής βάσης και επομένως ακύρωσης της ισχύος της Δημοκρατίας.

Να συνειδητοποιήσουμε πως η Δημοκρατία είναι ένα και μόνο πράγμα, αυτό που έφερε το τέλος της φεουδαρχίας στην ήπειρό μας: είναι οι νέοι άνθρωποι, οι πολίτες από κάθε κοινωνικό στρώμα οι οποίοι εισέρχονται στην ζωή με διαφορετικές δυνατότητες, άλλη καταγωγή, άλλες δεξιότητες, διαφορετικούς φυσικούς προσανατολισμούς κάθε είδους, αλλά τους δίνονται από την Δημοκρατία ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, ίδιες ελπίδες και ίσες ευκαιρίες για το μέλλον. Αυτό είναι που αποτελεί το βασικό κίνητρο της δημιουργικής πίστης στην Δημοκρατία, τον κινητήρα της ατομικής προόδου και της συλλογικής ευμάρειας και ισχύος. Αυτό είναι η ψυχή της ελευθερίας.

Είναι η αίσθηση της "ζωής μπροστά" που δημιουργεί και συντηρεί την κεντρομολο έλξη της κοινότητας, αποτρέποντας τη διάλυση και το χάος. Είναι αυτό που θεμελιώνει την αλληλέγγυα πεποίθηση και εντέλλει το δημοκρατικό μας μέλλον. 

Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος, οικονομολόγος, ειδικός εμπειρογνώμονας σε θέματα ανάπτυξης, δημοσίων επενδύσεων, παιδείας, πολιτισμού και καινοτομίας. Είναι Αντιπρόεδρος πολιτικού συντονισμού της πολιτικής κίνησης "Δημιουργία, ξανά!"

Image: The Arnolfini Portrait 1434, Jan van Eyck The National Gallery,  London (detail)

αναδημοσίευση από το marketnews.gr