Τις τελευταίες μέρες, κι ύστερα από την ερώτηση στην Βουλή του κ. Καπερνάρου, έχει γίνει για άλλη μια φορά συζήτηση για το περίφημο “Διαστημικό Κέντρο Καλαμάτας”. Δυστυχώς, λόγω της άγνοιας τόσο των Βουλευτών, όσο και του κόσμου, το θέμα έχει γίνει κωμικό, αλλά στην πραγματικότητα αυτό δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από ότι λύνει. Ας τα πάρουμε όμως ένα-ένα:

Η αφορμή

Η αφορμή όλης αυτής της ιστορίας, δεν είναι τίποτα άλλο από μία παρουσίαση στο “1ο Περιφερειακό Αναπτυξιακό Συνέδριο Πελοποννήσου για τη Νέα Προγραμματική 2014 – 2020” [1], από τον Δρ. Περικλή Παπαδόπουλο [2]. Το θέμα μεγεθύνθηκε από τα ΜΜΕ (π.χ. [3]) κι έτσι πήρε διαστάσεις που δεν αντιστοιχούσαν στην πραγματικότητα (σε προηγούμενο μου άρθρο εξηγούσα γιατί [4]). Το πρόβλημα τώρα όμως είναι ότι η διάσταση που έχει πάρει έχει ξεπεράσει τα όρια του απλά αστείου, και έχει γίνει επικίνδυνη για οποιονδήποτε θα θέλει να μιλήσει σοβαρά για διαστημική πολιτική. Θα προσπαθήσω σε λίγες παραγράφους να το εξηγήσω συνοπτικά. 

Διαστημική πολιτική: Χρειάζεται;

ΝΑΙ! Ας ξεκινήσουμε με μια φράση του γνωστού Carl Sagan: “All civilizations become either spacefaring or extinct.” – σε (πολύ) ελεύθερη μετάφραση, «Όλοι οι πολιτισμοί είτε θα έχουν διαστημική παρουσία είτε θα εξαφανιστούν» [5]. Δεν το είπε τυχαία, αν και το είπε με μια ευρύτερη, ανθρωπιστική έννοια. Κοιτάξτε γύρω σας και σκεφτείτε πόσα πράγματα που αυτή την στιγμή θεωρείτε δεδομένα έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με το διάστημα: το πρόγραμμα της τηλεόρασης που παρακολουθείτε, το GPS, υλικά που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητα μας και προήλθαν αρχικά από κάποια διαστημική τεχνολογία κ.ο.κ. Αν κάνετε έναν κόπο να το ψάξετε στο internet θα εκπλαγείτε. Είναι λοιπόν προφανές ότι μια διαστημική πολιτική σε βοηθάει στο να είσαι ανεξάρτητος (π.χ. δικό σου σύστημα εντοπισμού θέσης, τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι), να έχεις εταιρίες έντασης καινοτομίας (που είτε κατασκευάζουν εξαρτήματα για δορυφόρους, είτε κάνουν μεταφορά τεχνολογίας στην γη – spin-off), να εξελίσσεις το ερευνητικό σου δυναμικό σε βασική αλλά και εφαρμοσμένη έρευνα και πολλά πολλά άλλα. Γίνεται αντιληπτό λοιπόν ότι επιβάλλεται σε ένα σύγχρονο κράτος να έχει διαστημική πολιτική.

Ναι, αλλά η Ελλάδα είναι μικρή χώρα και τα μεγέθη μεγάλα

Σωστά. Ακόμα και για μεγαλύτερες χώρες τα μεγέθη είναι μεγάλα. Σε μερικά θέματα τα μεγέθη είναι τερατώδη: Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) είναι πρόγραμμα που στηρίζεται σε πολλές διαστημικές υπηρεσίες (NASA, ESA, JAXA, Roscosmos, CSA). Για αυτό ακριβώς τον λόγο, το ότι η διαστημική έρευνα απαιτεί τεράστια χρηματικά και ερευνητικά μεγέθη, δημιουργήθηκε και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (κανονικά Υπηρεσία, αλλά έτσι γράφτηκε στα χαρτιά, έτσι πρέπει να τον λέμε), ή αλλιώς ESA (European Space Agency). Με αυτό τον τρόπο οι Ευρωπαϊκές χώρες μπόρεσαν να επιμεριστούν το οικονομικό και τεχνολογικό ρίσκο που υπάρχει καλύτερα. Και σε μια κρίση σωστών αποφάσεων, έγινε και η Ελλάδα μέλος το 2005.

Το ερώτημα είναι, το εκμεταλλευτήκαμε επαρκώς αυτό; Δυστυχώς όχι. Χωρίς να μακρηγορούμε (στο προηγούμενο άρθρο μου, [4], μπορείτε να δείτε τις σχετικές λεπτομέρειες), η ελληνική προχειρότητα έκανε το θαύμα της. Δεν έχουμε όσα έσοδα θα μπορούσαμε να έχουμε, ούτε βοηθήσαμε πολλές καινοτόμες επιχειρήσεις να αναδειχθούν. Α, μην το ξεχάσω, επίσης έχουμε κι έναν δορυφόρο ο οποίος είναι σε μια απροσδιόριστη κατάσταση [6].

Κι όμως - εδώ θα εκπλαγείτε - έχουμε και εταιρίες και Πανεπιστημιακά και Ερευνητικά Ινστιτούτα που έχουν συνεργαστεί πολλές φορές και επιτυχημένα με την ESA. Μπορεί να είμαστε σχετικά μικρή χώρα, αλλά υπάρχουν μερικοί τομείς που μπορούμε να προσφέρουμε στην διαστημική έρευνα. Ενδεικτικά πεδία είναι η μικροηλεκτρονική, η παρατήρηση γης και η ρομποτική, αλλά σίγουρα υπάρχουν κι άλλα. Το πρόβλημα μας είναι ότι δεν υπάρχει μια οργανωμένη δομή και δεν ξέρουμε το πραγματικό μας δυναμικό, ενώ η βοήθεια από το κράτος (από άποψη υποστήριξης στους Διεθνείς Οργανισμούς) επαφίεται στις καλές προθέσεις ορισμένων ανθρώπων. Δυστυχώς το χιούμορ των τελευταίων ημερών δημιουργεί και σε αυτούς προβλήματα, αφού πως θα πείσεις τους ανωτέρους σου ότι πρέπει να προωθηθεί η διαστημική μας έρευνα, όταν όλοι γελάνε με αυτή την φράση; Δεν υπερβάλλω, είναι πραγματικό γεγονός που το έχουμε συναντήσει.

Ωραία λοιπόν, ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να σχεδιάσουμε μια διαστημική πολιτική. Ποιοι θα είναι οι κύριοι άξονες;

Θα απαριθμήσω μερικούς μόνο, και υπόψη ότι πολλοί από αυτούς συνδέονται και με την ευρύτερη πολιτική έρευνας μιας σύγχρονης κοινωνίας. Επίσης να σημειώσω ότι οι άξονες είναι ανοικτοί προς συζήτηση, και πιο εξειδικευμένη ανάλυση:

1)    Να δοθεί μεγαλύτερη σημασία στην σχέση της Ελλάδας με την ESA. Οι Ελληνικές προσπάθειες να υποστηρίζονται κι όχι να αγνοούνται. Αυτό πρακτικά σημαίνει η χρηματοδότηση της Ελλάδας στην ESA να είναι σε τομείς που πραγματικά μπορεί να προσφέρει, και να αναζητά συνέχεια μέτρα ώστε να βελτιώσει τον αρνητικό συντελεστή επιστροφής που έχει (βλ. [4]). Και φυσικά σωστή αξιολόγηση των ελληνικών δυνατοτήτων...

2)    Να υπάρξει γνώση του ποιες εταιρίες και Πανεπιστήμια ασχολούνται με το διάστημα και σε ποιο ακριβώς τομέα. Να τεθούν με αυτό τον τρόπο ερευνητικές προτεραιότητες ώστε να υπάρξει ένταση γνώσης εκεί. Γίνονται τώρα κάποιες προσπάθειες συλλογής αυτής της πληροφορίας αλλά πρέπει να γίνει πιο οργανωμένα.

3)    Σε συνεργασία με την ESA να υπάρξει μελέτη ώστε να βρεθούν τι δομές της ESA μπορούν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα: Κέντρο παρατήρησης δορυφόρων; Κάποιο εξειδικευμένο κέντρο τεχνολογίας; Κάτι άλλο;

4)    Να δημιουργηθούν θερμοκοιτίδες νέων εταιριών – Business Incubation Centers [7], από όπου θα προκύψουν νέες καινοτόμες εταιρίες, πολλές μάλιστα από την συνέχιση δραστηριοτήτων στα Ελληνικά Πανεπιστήμια ή Ερευνητικά Κέντρα.

5)    Προσέλκυση εταιριών αεροδιαστημικής τεχνολογίας όπου θα μπορούν να παράγουν τμήματα διαστημικών συστημάτων, με ταυτόχρονη απαίτηση να φέρουν κομμάτι της Έρευνας και Ανάπτυξης τους στην χώρα μας. Φυσικά σε αυτό ρόλο παίζει και η γενικότερη πολιτική ανάπτυξης που αυτή την στιγμή απλά απουσιάζει.

6)    Το συγκεκριμένο σηκώνει μεγάλη συζήτηση, και ομολογώ ότι δεν έχω ξεκάθαρη άποψη: Ενδεχομένως η δημιουργία ενός αυτόνομου τομέα διαστήματος (κάτι σαν την ASI, την Ιταλική Υπηρεσία Διαστήματος) που θα εκπροσωπεί την Ελλάδα και όλες τις εταιρίες και Πανεπιστημιακά κέντρα που ασχολούνται με αυτό τον τομέα να είναι απαραίτητη. Θα σας προλάβω, γιατί ξέρω ότι ο φόβος είναι ότι θα δημιουργηθεί πάλι ένας ανύπαρκτος οργανισμός. Η ακριβής του μορφή λοιπόν είναι ένα θέμα συζήτησης.

7)    Και τέλος αυτό που όλοι περιμένατε: Διαστημικό Κέντρο Εκτόξευσης. Όχι, δεν είναι θέμα φαντασίας. Απλά είναι κάτι μακροπρόθεσμο με ορίζοντα δεκαετίας (και βάλε...). Φυσικά δεν μιλάμε απλά για κέντρο διαστημικού τουρισμού. Μιλάμε για ένα οργανωμένο ευρωπαϊκό κέντρο εκτόξευσης υπό την εποπτεία της ESA. Θα αντιγράψω εδώ από το προηγούμενο άρθρο μου: για εκτοξεύσεις συμφέρει να είσαι όσο πιο κοντά στον ισημερινό γίνεται, άρα όσο πιο νότια τόσο το καλύτερο. Ο λόγος είναι ότι εκμεταλλεύεσαι την μορφή της γης κι έτσι χρειάζονται λιγότερα καύσιμα για να μπορέσεις να θέσεις κάτι σε τροχιά. Οι περισσότερες εκτοξεύσεις της ESA γίνονται από την Γαλλική Γουιάνα στην Ν. Αμερική. Θα είναι σπουδαίο να έχει η ESA άλλη μια δική της πλατφόρμα εκτόξευσης, στο έδαφος της. Φυσικά ένα τέτοιο σχέδιο χρειάζεται λεπτομερέστατη μελέτη επιπτώσεων στο περιβάλλον (αν και οι εκτοξεύσεις δεν γίνονται κάθε μέρα), τεχνοοικονομική ανάλυση για το κόστος μεταφοράς φορτίων από την Ευρώπη και άλλα πολλά. Και για άλλη μια φορά να θυμίσουμε: το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης είναι στην Ελλάδα…

Και σε όλα τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν, όπως ανάπτυξη της έρευνας και τεχνολογίας, νέες επιχειρήσεις, θέσεις εργασίας κλπ, σκεφτείτε ότι θα αποτελεί η χώρα μας επιπλέον πόλο έλξης για εξειδικευμένο τουρισμό υψηλής ποιοτικής στάθμης (για παράδειγμα θα είναι εξαιρετικό μέρος για σχετικά συνέδρια).

Αυτές οι λίγες σκέψεις είναι μια μικρή απάντηση στον ερασιτεχνισμό των βουλευτών μας, αλλά και στον λάθος τρόπο αντιμετώπισης του θέματος από την πλειοψηφία του κόσμου. Το διάστημα δεν πρέπει να το κοιτάμε ως κάτι εξωτικό αλλά ως ακόμα ένα σημείο στο οποίο θα μπορούσαμε να έχουμε μέσω σωστών πολιτικών και σωστής εκμετάλλευσης της θέσης μας, ένα ακόμα τομέα που θα μπορούσε να προσφέρει πολυεπίπεδα στην Παιδεία, την Έρευνα και την Οικονομία μας.

Ο Ιωσήφ Παρασκευάς είναι ΥΔ στο ΕΜΠ και μέλος της δημιουργίας, ξανά!

[1] http://www.dytikiellada-peloponnisos-ionio.gr/el/Pages/NewsFS.aspx?item=219

[2] http://www.dytikiellada-peloponnisos-ionio.gr/Lists/Custom_Announcements/Attachments/219/revF2%20Greek%20Europe%20Mediterranean%20Space%20Access%20(EMSA)%20Initiative.zip

[3] http://www.newsbomb.gr/episthmh/story/302500/kentro-ereynon-tis-nasa-stin-kalamata

[4] http://www.dimiourgiaxana.gr/el/αρθρα/αρθρα-μελων/984-kalamata,-we-have-a-problem

[5] http://refspace.com/quotes/Carl_Sagan

[6] http://en.wikipedia.org/wiki/Hellas-Sat

[7] http://www.esa.int/Our_Activities/Technology/TTP2/From_space_incubation_programme_creates_a_thousand_jobs