Οι κλασικοί οικονομολόγοι νόμιζαν ότι υπάρχουν κάποια αγαθά στα οποία έχουν όλοι πρόσβαση χωρίς προσπάθεια, χωρίς κόστος, δίχως να πληρώνουν κάτι γι’αυτά. Δεν προϋποθέτουν επένδυση, διαχείριση, παραγωγή άρα δεν κοστίζουν τίποτε, μοιάζουν δωρεάν και ανεξάντλητα. Είναι εκεί και μας περιμένουν να τα χαρούμε, να τα «καταναλώσουμε» χωρίς δαπάνη. Τέτοια είναι ο αέρας, η θάλασσα, τα ποτάμια, τα δάση, η άγρια χλωρίδα και πανίδα. Παραγωγικοί συντελεστές σε αφθονία.

Λογάριαζαν χωρίς τον χρόνο.

Σε βάθος χρόνου, εαν ξεπεραστεί η περιβαλλοντική ισορροπία αν ξεφύγουμε από τα όρια και τις δυνατότητες ανανέωσης της φύσης, ακόμη και αυτά τα αγαθά εξαντλούνται, μολύνονται, σταδιακά εξαφανίζονται. Περιορίζονται και γίνονται σπάνια, ενώ είναι αναγκαία για κάθε είδους παραγωγή, για την ίδια την ύπαρξή μας.

Ετσι η έννοια της ανάπτυξης (όχι χωρίς πολιτική διαπάλη, διάλογο, συγκρούσεις) απέκτησε το μόνιμο επίθετο της βιώσιμης. Δίχως αυτό το επίθετο δεν είναι ανάπτυξη. Είναι αρπαχτή έναντι του κοντινού μέλλοντος ή τυχοδιωκτική κλοπή από το παρόν κάποιων άλλων. Κάθε παραγωγική δράση οφείλει να ρυθμιστεί κατά τρόπο ώστε να παρουσιάζει αντίκρυσμα στο παρόν του μελλοντικού της κόστους. Κάθε δραστηριότητα οφείλει να λάβει υπόψη της και να διαχειριστεί το άμεσο και μακροχρόνιο περιβαλλοντικό της αποτύπωμα, αλλοιώς αυτο-υπονομεύεται και καταρρέει. Αυτό δεν σημαίνει ότι το περιβάλλον είναι ιερό αλλά ότι αποτελεί πλέον μέρος του συστήματος υπολογισμού των δράσεών μας. Το περιέχουμε και μας περιέχει. Μια ολόκληρη νέα πολιτική οικονομία γεννήθηκε από την πράσινη κατανόηση. 

Η σύγχρονη αυτή πολιτική οικονομία που ενσωματώνει την περιβαλλοντική συνιστώσα ως έναν από τους συντελεστές άμεσου αλλά κυρίως μεσοπρόθεσμου κόστους, μας μαθαίνει ότι η προστασία των αγαθών αυτών από την δική μας συμπεριφορά, από την υπερκατανάλωση, την μόλυνση και την καταστροφή και η κατάλληλη διαχείριση τους ώστε να παραμείνουν διαθέσιμα για όλους στο μέλλον, έχει κόστος, προϋποθέτει προσπάθεια. Πολύ μικρότερο όμως από το ασύλληπτο κόστος που θα είχε η καταστροφή και η εξάντλησή τους.

Η διαχείριση και προστασία των φυσικών αγαθών αποτελεί και αυτή μια επιχειρηματική δραστηριότητα παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών και μάλιστα από τις σημαντικότερες. Ως τέτοια την πληρώνουμε, τόσο μέσω των φόρων μας για τις αναγκαίες δημόσιες δράσεις, όσο και ενσωματωμένη στην αξία όλων των προϊόντων και υπηρεσιών  που καταναλώνουμε μέσω των σχετικών ρυθμίσεων και κανόνων που έχουν επιβληθεί στην παραγωγή τους. Την προσλαμβάνουμε ως ποιότητα ζωής, διατηρήσιμη παραγωγή και ως ασφάλεια του μέλλοντος.

Δεν μπορούμε πια να φανταστούμε κανένα αγαθό που να μην απαιτείται κόπος για την προστασία, την παραγωγή, την πρόσβαση σε αυτό, για την διανομή του, στην διαδρομή από την πρώτη ύλη ως την κατανάλωση. Δεν υπάρχει κανένα αγαθό που δεν απαιτεί μιας μορφής επιχειρηματική δραστηριότητα για την οργάνωση αυτών των διαδικασιών.

Το νερό της βροχής, το νερό του υδροφόρου ορίζοντα, το νερό ενός ποταμού ανήκει στην σφαίρα των δημόσιων συντελεστών που χρήζουν προστασίας και διαχείρισης. Για την προστασία και διαχείρισή του αναπτύσσονται ρυθμιστικές δράσεις με δημόσια δαπάνη. Οχι αρκετές ούτε αποτελεσματικές στην χώρα μας. Αυτό συνιστά ένα πολύ σοβαρό δημόσιο πρόβλημα.

Το πόσιμο οικιακό νερό όμως δεν είναι το ίδιο αγαθό με το γάργαρο νερό των ποταμών, το αλμυρό γαλάζιο των θαλασσών και το ανακουφιστικό νερό που μας χαρίζουν σε βίαιες ή απαλές ριπές οι σταγόνες της βροχής και τα φευγαλέα σύννεφα.  

Ούτε και αυτό της γεωργίας είναι το ίδιο νερό. Το αντλούμενο ή μεταφερόμενο νερό της γεωργικής δραστηριότητας όταν σπαταλιέται άμετρα χωρίς σχεδιασμό και μελέτη κλεμμένο από τους υδροφόρους ορίζοντες ή μεταφερόμενο με δημόσια δαπάνη για τους χρήστες του, σε τιμή πολύ κάτω του πραγματικού του κόστους, όταν μεταφέρεται από τα φράγματα και τα ποτάμια σε σπάταλες και κακοοργανωμένες καλλιέργειες στρεβλώνει την αγορά και εξαντλεί τον πολύτιμο φυσικό πόρο.

Το πόσιμο νερό παλιότερα το διένεμαν σε κάποιες περιοχές οι νερουλάδες ή το μετέφεραν οι γυναίκες από τις πηγές σε στάμνες για όσους δεν ήταν τυχεροί ώστε να το αντλούν από δικά τους πηγάδια στο σπίτι τους, με πρόσβαση σε καθαρούς υδροφόρους ορίζοντες.

Σήμερα το πολύτιμο νερό στις βρύσες μας συσσωρευμένο σε φράγματα, μεταφερμένο από αγωγούς, επεξεργασμένο σε υδραγωγεία και ειδικές εγκαταστάσεις, είναι προϊόν μιας βαριάς και κρίσιμης παραγωγικής δραστηριότητας που μετατρέπει έναν πολύτιμο φυσικό πόρο σε αγαθό διαθέσιμο στα σπίτα μας. Το πληρώνουμε ήδη αυτό το αγαθό στους λογαριασμούς μας.  

Η σπατάλη του νερού από σπασμένα δίκτυα η κακή διαχείριση, η κακή ποιότητα από κατεστραμένους σωλήνες και δίκτυα διανομής, η άσκοπη και υπέρμετρη κατανάλωση είναι το ίδιο εγκληματική ανεξάρτητα από το αν η επιχείρηση που το παράγει, το διαχειρίζεται και το διανέμει, ανήκει στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα. Τυχόν ανεπαρκής, σπάταλη και ακριβή λειτουργία της διαδικασίας παραγωγής και διανομής επιβαρύνει τους καταναλωτές ή/και τους φορολογουμένους ενώ έχει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Είναι ακόμη φανερό ότι η δραστηριότητα παραγωγής και διάθεσης ενός αγαθού του οποίου η ζήτηση είναι ανελαστική (ιδιαίτερα των χαμηλότερων καταναλώσεων που αφορούν τις βασικές ανάγκες) και η αγορά του έχει φυσικά μονοπωλιακά χαρακτηριστικά λόγω του κόστους ανάπτυξης υποδομών και δικτύων, απαιτεί δημόσιες ρυθμιστικές παρεμβάσεις για την τιμή, τον τρόπο και όρους διάθεσής του ώστε να είναι διαθέσιμο σε όλους σε λογικές ποσότητες και επαρκή ποιότητα αλλά και για να περιοριστεί η σπατάλη του. Αυτό ισχύει είτε η επιχείρηση που το παράγει και το διανέμει ανήκει στον δημόσιο είτε ανήκει στον ιδιωτικό τομέα. 

Τα ζητήματα που αφορούν το νερό είναι επομένως θέματα ρύθμισης παραγωγής και διαχείρισής του ώστε να είναι βιώσιμες, καθώς και ρύθμισης των όρων διανομής ώστε να έχουν σε αυτό πρόσβαση όλοι οι πολίτες σε καλή ποιότητα με χαμηλό κόστος, αποθαρρύνοντας την σπατάλη.

Δεν είναι θέματα ιδιοκτησιακού καθεστώτος της επιχειρηματικής διαδικασίας παραγωγής και διανομής του. Αν το σκεφθούμε λίγο καλύτερα αυτό το τελευταίο σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με το ποιος διορίζει την διοίκηση της επιχείρησης ή των επιχειρήσεων που πραγματοποιούν αυτή την εργασία (όπως και κάθε άλλης), ποιός και πόσους προσλαμβάνει, σε τι αριθμό και με ποιους όρους εργασίας.

Περί τιμής, ποιότητας, ρυθμίσεων διανομής όπως και περιορισμού της σπατάλης του πολύτιμου πόρου (ειδικά από την υδροβόρο γεωργία) δεν φαίνεται να γίνεται λόγος από κανέναν από τους ανησυχούντες για το νερό «μας». Καμμιά σοβαρή συζήτηση, κανένας προβληματισμός για τον βιώσιμο και αναπτυξιακό σχεδιασμό των πολιτικών διαχείρισης των υδάτινων πόρων της χώρας.

Πάλι η συζήτηση καταλήγει σε μια ανούσια αντιπαράθεση, σε λάθος γήπεδο για λάθος θέμα.

Το ζήτημα που απασχολεί τους διαμαρτυρόμενους για το νερό «μας» δεν φαίνεται να είναι η ουσία του προβλήματος του νερού σε μια χώρα που αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα κακής διαχείρισης των υδάτινων πόρων της, αλλά το ποιος θα αποφασίζει για τις συνθήκες εργασίας, τον αριθμό και τις αμοιβές των υπαλλήλων και των συνεργείων των εταιρειών που παράγουν και διανέμουν πόσιμο νερό. Αλτρουιστικό ενδιαφέρον για ένα ψευδεπίγραφο «δημόσιο αγαθό».

Αυτός ο όρος φωτίζει μια άλλη κατηγορία που δικαιούται μάλλον περισσότερο τον σπάνιο αυτό χαρακτηρισμό του "δημόσιου αγαθού". Μια παράδοξη κατηγορία που περιλαμβάνει ένα και μόνον αγαθό.

Το αγαθό αυτό συνήθως δεν χρεώνεται κι όμως κοστίζει πανάκριβα στην οικονομία και στις κοινωνίες.

Παρότι βρίσκεται παντού και προσφέρεται δωρεάν οι άνθρωποι σε πολλές περιπτώσεις είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε και μάλιστα πολύ ακριβά για την απόκτησή του δημιουργώντας και συντηρώντας μια ολόκληρη τάξη ευπόρων και ευυπόληπτων  συμπολιτών μας, η οποία έχει καταλήξει άρχουσα.

Είναι κακό για την υγεία, την ευμάρεια, την ψυχική ισορροπία, την συνύπραξη με τους άλλους κι όμως το καταναλώνουμε σε ατέλειωτες ποσότητες, δίχως δεύτερη σκέψη.

Οσο παραπάνω καταναλώνουμε τόσο παραπάνω παράγεται και διατίθεται, χωρίς κανένα όριο, καμιά οροφή παρότι η λογική μας λέει ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε και χωρίς αυτό και μάλλον αρκετά καλύτερα. 'Η εστω καταναλώνοντάς το σε λογικότερες ποσότητες.

Σοφοί, επιστήμονες και φιλόσοφοι βεβαιώνουν ότι το αγαθό αυτό είναι πρακτικά ατέλειωτο όπως το σύμπαν κι άμετρο όπως οι άνθρωποι. Δίχως καμιά προστασία, κανενός είδους καλλιέργεια, χωρίς προσπάθεια είναι διαθέσιμο σε όλους σε ποσότητες ανεξάντλητες.

Για πολλούς έχει ιδιότητες παυσίπονες και παυσίλυπες, δυσάρεστα αισθήματα όμως που με μυστήριο τρόπο μεταφέρει σε αυτούς που το καταναλώνουν λιγότερο προκαλώντας τους αντίστοιχα δυσφορία και θλίψη.

Χωρίς επένδυση και προσπάθεια μας πλημμυρίζει ευχάριστα και μας ανακουφίζει από τις σκέψεις μας, μας απελευθερώνει από τους συλλογισμούς μας. 

Μερικοί ισχυρίζονται ότι δεν πρόκειται για αυτοτελές αγαθό αλλά για μια έλλειψη, μια αδυναμία. Αλλοι ότι είναι βασικό συστατικό της ανθρώπινης υπόστασης, κάτι σαν το νερό, και μάλιστα σε αναλογία μεγαλύτερη από το 70% του πολύτιμου υγρού στοιχείου στον οργανισμό μας.

Οπως και νάχει, η κοινή βλακεία αποτελεί την μοναδική περίπτωση που συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός πραγματικά Δημόσιου Αγαθού.

Ο Γιώργος Γιαννούλης-Γιαννουλόπουλος είναι ειδικός εμπειρογνώμονας σε θέματα ανάπτυξης, δημοσίων επενδύσεων, παιδείας, πολιτισμού και καινοτομίας. Είναι Αντιπρόεδρος πολιτικού συντονισμού της πολιτικής κίνησης "Δημιουργία, ξανά!"